الباب السّادس فی ذکر نفس الکلّی و احواله در حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه سنایی غزنوی

1 تنت از چرخ و طبع دارد ساز این و آن ساز خویش خواهد باز

2 جان حق داد جاودان ماند زانکه حق داده باز نستاند

3 معرفت در دلت نهادهٔ اوست باز کی گیرد آنچه دادهٔ اوست

4 کانکه او خود سرشت خاک نکرد وانکه او خود نگاشت پاک نکرد

1 سبب خشم و شهوت از لقمه‌ست آفت ذهن و فطنت از لقمه‌ست

2 مرد شهوت‌پرست را در خیم بتر از بت‌پرست خواند حکیم

3 بندهٔ بطن و لذّت و شهوات بتر از بندهٔ عزی و منات

4 کین ز خوف از بدی نسازد ساز و آن ز شهوت به بد گراید باز

1 تا تو زین منزل آدمی نروی دان که اندر گو سقر گروی

2 باش تا خلق را برانگیزند تا کیند از درون چنان خیزند

3 گرچه اینجا قباد و پرویزی چون عوانی ز گل سگی خیزی

4 ورچه اینجا امیری از زر و زور با تکبّر ز خاک خیزی مور

1 در طمع زین سگان مزبله پوی ای کم از گربه دست و روی بشوی

2 گربه هم روی شوی و هم دزدست لاجرم زان سرای بی‌مزدست

3 موش را موی هست چون سنجاب لیک پاکی نیاید از دریاب

4 نپذیرد دباغت ار چه نکوست نشود پاک همچو دیگر پوست

1 روز دین دستِ دست رس نبود نسب کس شفیع کس نبود

2 نقد تو چون ترا برانگیزد همه در گردن تو آویزد

3 بوته خود گویدت چو پالودی که زری یا مس زراندودی

4 گر بدی آتشت بپالاید ور بدی صافی از تو آساید

1 آدمی گرچه بر زمانه مهست ز آدمی خام دیو پخته بهست

2 نیست خامی مگر کم اندر کم چون ره رومیان خم اندر خم

3 کآدمی‌زاده تا نشد مردم گه پری گه ددست گه گزدم

4 در زمانه ز هرچه جانورست تا نشد پخته آدمی بترست

1 هست ترکیب نفسِ انسانی نفسی و عقلی و هیولانی

2 از دل و جان و نیروی فایت حدِّ او حیّ ناطق مایت

3 گِل و دل دان سرشتهٔ آدم این برآن آن برین شده درهم

4 هرچه جز مردمند یک رنگند یا همه صلح یا همه جنگند

1 پیش از آدم ز دست کوتاهی دوستی داشت مرغ با ماهی

2 هریکی در مقام خود ساکن آن ز فخ فارغ این ز شست ایمن

3 آدمی در زمین چو بپراکند ماهی از مهر مرغ دل برکند

4 گفت بدرود باش و رو بفراز زانکه من زیرِ آب رفتم باز

1 از هوا و ز طبع در انسان دعوت عقل پستر از همه دان

2 گر پس از جسم و جان درآید دین در مراتب عجب چه داری این

3 دختر طفل را پی پیوند اولش لعبتست و پس فرزند

4 نه درآید به وقت جنبش گُل گربه در بانگ وانگهی بلبل

1 هیچ بدنامی آدمی را پیش از ظلومی و از جهولی خویش

2 چه حدیثست هرچه پیش آید همه از ظلم و جهل خویش آید

3 حق پسندست عالم و عادل بنده‌گه ظالمست و گه جاهل

4 آدمی با گنه شکسته‌ترست پای طاوس چشم زخم پرست