الباب السّادس فی ذکر نفس الکلّی و احواله در حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه سنایی غزنوی

1 پیش از آدم ز دست کوتاهی دوستی داشت مرغ با ماهی

2 هریکی در مقام خود ساکن آن ز فخ فارغ این ز شست ایمن

3 آدمی در زمین چو بپراکند ماهی از مهر مرغ دل برکند

4 گفت بدرود باش و رو بفراز زانکه من زیرِ آب رفتم باز

1 چون خرد در لبت به جان نگرم چون قلم بر خطت به جان گذرم

2 آینهٔ روشنی به دست خرد کس در آن روی دم نیارد زد

3 پیش تو چون سنان کمر بندم خون همی گریم و همی خندم

4 همچو چنگ ار درِ هوات زنم رسن اندر گلو نوات زنم

1 آن شنیدی که در طواف زنی گفت با آن جوان نکو سخنی

2 چون ورا در طواف دید آن مرد گشت لختی ز صبر و دانش فرد

3 گشت عاشق به یک نظر در حال گفت با زن ز حال خویش احوال

4 گفت با آن جوان زن از دانش آن چنان زن ز مرد به دانش

1 مثلست این که در عذابکده حد زده به بُوَد که بیم زده

2 مرد را بیمِ جان ز زخم بتر وز دگر زخم تیر و تیغ و تبر

3 مرد را ار اجل کند تاسه مرگ با بددلست هم کاسه

4 چون به حکم اجل نگرویدند درزخِ نقد بددلان دیدند

1 دنیی ارچه ز حرص دلبر تست دست زی او مبر که مادرِِ تست

2 گر نه‌ای گبر پس به خوش سخنیش مادرِ تست چون کنی به زنیش

3 همچو قرعه برای فالش دار گه بیندازش و گهی بردار

4 گرچه گزدم ز نیش بگزاید دارویی را همت به کار آید

1 به گدایی بگفتم ای نادان دین به دو نان مده ز بهر دو نان

2 ابلهانه جواب داد از صف کز پی خرقه و جماع و علف

3 راست خواهی بدین تلنگ خوشم این کنم به که بار خلق کشم

4 زان سوی کدیه برد آز مرا تا نباشد به کس نیاز مرا

1 گفت بهلول را یکی داهی جبه‌ای بُرد بخشمت خواهی

2 گفت خواهم دویست چوب بر او گفت چوبت چه آرزوست بگو

3 گفت زیرا که در سرای غرور راحت از رنج دل نباشد دور

4 از پی آنکه در سرای سپنج هیچ راحت نیافت کس بی‌رنج

1 مرد کو عاشق دوگانه بُوَد مرگ با وی درون خانه بُوَد

2 پشه باشد به وقت جنگ ذلیل باشه باشد به وقت خوردن پیل

3 چون شترمرغ نه چو مردم حُر بار را مرغ و خایه را اشتر

4 مرد پر دل ز حیز نهراسد سست را اسب نیک بشناسد

1 تو به قوت خلیفه‌ای به گهر قوّت خویش را به فعل آور

2 آدمی را میان عقل و هوا اختیارست شرح کرّمنا

3 آدمی را مدار خوار که غیب جوهری شد میان رشتهٔ عیب

4 از عبیدان ورای پرده چرا اختیار اختیار کرده ترا

1 هست ترکیب نفسِ انسانی نفسی و عقلی و هیولانی

2 از دل و جان و نیروی فایت حدِّ او حیّ ناطق مایت

3 گِل و دل دان سرشتهٔ آدم این برآن آن برین شده درهم

4 هرچه جز مردمند یک رنگند یا همه صلح یا همه جنگند