شدست هوش دل ایجان ز دست از اهلی شیرازی قصیده 3

1 شدست هوش دل ایجان ز دست باد ستم کی آوری بفغانش بصبر با دست آر

2 شد هوش دلا ز دست با دست کی آوریش بصبر با دست

تقطیع: مفعول مفاعلن مفاعیل ,

قافیه: معمول و غیر معمول ,

بحر: هزج اخرب مقبوض مقصور ,

صنعت: ایهام ,

7 ایا حریف طرب چون وزید باد بهار چو لاله می خور و مهر از زمانه چشم مدار

8 هباست بی می و گل عمر آتشی در زن بهر چه دارد از اندیشه ات چو بوتیمار

9 رسید لاله و دارد بهر کمین خاری چو گلرخی است که دارد رقیب ناهموار

10 نوبهارست و گل آتش زده در هر خاری لاله را چشم چهار از پی گلرخساری

تقطیع: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن ,

قافیه: مطلق بردف ,

بحر: رمل مخبون اصلم- صدر و ابتداء سالم ,

صنعت: تشبیه مطلق ,

15 سمن چو ساقی دلجو به لاله زار آمد که تا چو لاله برافروزد از رخش انظار

16 یقین که مستی بلبل چو غنچه پنهانیست حیاتش از می ریحانیست آن خمار

17 ساقی چو بهار آمد کو غنچه پنهانیت تا لاله برافروزد از آتش ریحانیت

تقطیع: مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلان ,

قافیه: مطلق بردف و خروج ,

بحر: هزج مثمن اخرب عروض و ضرب مسبغ ,

صنعت: تشبیه کنایه ,

22 در آبباغ گل اکنون که همچو جنت شد بچین گلی که چو حور آمده است دیده گمار

23 کجاست نسبت یار از نسیم بستانش چو حور اگر چه شمیمست گلشنش عطار

24 باغ گل چو جنت شد جنت ار نسیمستش چین گل چو حور آمد حور اگر شمیمستش

تقطیع: فاعلن مفاعیلن فاعلن مفاعیلن ,

قافیه: مطلق بردف و خروج و مزید ,

بحر: هزج اشتر ,

صنعت: تشبیه مشروط ,

29 هوای باده و جعد بنفشه دام دلست گذر چو نیست ازین دام دل بیاد بیار

30 نه گر تو سنبل تر تافتستیش ای باد بقصد دل چه بهم بافتستیش صد بار

31 ای باد جعد سنبل تر تافتستیش گر نیست دام دل چه بهم بافتستیش

تقطیع: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن ,

قافیه: مطلق بردف و خروج و مزید و نایره ,

بحر: مضارع مکفوف محذوف ,

صنعت: تشبیه اضمار ,

36 و گر چه نسبت نسرین و گل گمان بتو هست نمی کنیم ازیشان تو بهتری بعذار

37 رسند کی بتو زانروی همچو مه گلها چنین که چون تو بدیدست نرگس ابصار

38 دمیده است بسی سرو در چمن شادان ولی کمست بشوخی چو آنقد و رفتار

39 نسرین و گل ماند بتو زانروی چید ستیمشان نی نی ازیشان بهتری نیکو بدید ستیمشان

تقطیع: مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلان ,

بحر: رجز مثمن مذال ,

قافیه: مطلق بردف و خروج و مزید و چهار نایره ,

صنعت: تشبیه تفضیل ,

44 وجود سنبل اگر سوخته چو بلبل شد وجود بلبل ازو سوخت همچو سنبل زار

45 چو سنبل سوخته بلبل چو بلبل سوخت هم سنبل

قافیه: مقید مجرد ,

بحر: هزج مربع ,

صنعت: تشبیه عکس ,

49 تقطیع: مفاعیلن مفاعیلن لوای گل که چو خورشید بر همه رخشید

50 مگر که یافت ز شاه ولایت اینمقدار تو لاله بین چو نکو اختری که تافته است

51 نظر کیش بوی افتاده است شاه دیار گل چو خورشید بهر خشک و تری تافته است

تقطیع: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن ,

قافیه: ذوقافتین اول مطلق مجرد- ثانی مطلق بردفین ,

بحر: رمل مثمن مخبون محذوف ,

صنعت: حسن مقطع و گریزگاه ,

56 مگر از شاه ولایت نظری یافته است ندید چشم فلک همچه شاه اسماعیل

57 که تیغ عدل شدش صیقل دل از زنگار چو حیدر از قبلش هست روح بانیکان

58 یقین که هست زظلمانیان دلش بیزار شاه اسماعیل حیدر قبله روحانیان

تقطیع: فاعلاتن فاعلاتن فاعلان ,

قافیه: مطلق بخروج و مزید(کذا) ,

بحر: رمل مثمن مقصور ,

صنعت: بیت القصیده، مراعات نظیر ,

63 تیغ عدلش صیقل آیینه ظلمانیان مثال برق بمانی است در گه میدان

64 عیان چو شعله شمعش سنان کینه گزار اگر چه شعله آل علم چو برق افروخت

65 دلی مباد ستم بین از آن گزیده سوار برقیست دمان شعله آل علم او

تقطیع: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن ,

قافیه: مجهول و معروف ,

بحر: هزج اخرب مکفوف محذوف ,

صنعت: تجاهل العارفین، تشبیه ,

70 یا شعله شمع از دم با دست بیکسو لییم شد ز جهان، ملک شاد شد از شاه

71 خوشا نکویی ملک و خوشا بد اشرار سرای جان و دل آباد گشت و خواهی دید

72 هنوز خوشتر ازین عدل، او چو شد معمار عجب مدار ز دادش که مرده زنده کند

73 که پیش بخت خدا داده نیست این دشوار جهان شاد شد از شاه و دل آباد شد از داد

تقطیع: مفاعیل مفاعیل مفاعیل مفاعیل ,

قافیه: مردف بردف- اعنات ,

بحر: هزج مکفوف مقصور ,

صنعت: لف و نشر مرتب ,

78 خوشا ملک و خوشا شاه خوشا عدل خداداد اگر بصید نگاهش فتاده بر عنقا

79 بیک اشارتش افکنده از فلک طیار دمی چو رفته بنخجیر بیک حمله

80 فکنده ناوک او صد هژبر شیر شکار بصید عنقا چو رفته گه گه

تقطیع: فعول فعلن فعول فعلن ,

قافیه: مکرر ,

بحر: متقارب مقبوض اثلم ,

صنعت: اغراق ,

85 بیک اشارت فکنده ده ده تبارک الله از آن کف که خواست حاتم طی

86 که بهره گیرد از آن بحر و کان باستنکار اگر نه آمده او ضامن و فرشته رزق

87 چرا کشد همه کس دامنش چو راتب خوار حاتم طی آمده او ضامنش

تقطیع: مفتعلن مفتعلن فاعلن- فاعلاتن فاعلاتن فاعلن ,

قافیه: اختلاف اشباع ,

بحر: سریع مطوی مکشوف- رمل مسدس محذوف ,

صنعت: ذو بحرین ,

92 گیرد از آن رو همه کس دامنش فروغ اختر دولت از و نگر بیقین

93 که آفتاب زمینست و کعبه زوار زهی کرامت مه پرتوی که بخشیده

94 فروغ نجم سعادت رخش بیک دیدار اختر دولت او کین همه پرتو بخشد

تقطیع: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن ,

قافیه: اختلاف حذو ,

بحر: رمل مخبون اصلم، صدر و ابتدا سالم ,

صنعت: تشبیه- مراعات نظیر ,

99 آفتابیست کزو نجم سعادت رخشد وجیه روی و بعلم و هنر از آن ابری

100 که بحر فضل باقبال او گشود انهار نه غم رواست بعهدش نه هم که شد بسته

101 دهان حادثه و پوست کنده از غدار روی علم و هنر از آب مروت شسته

تقطیع: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن ,

قافیه: اختلاف حذو ,

بحر: رمل مثمن مخبون اصلم ,

صنعت: استعاره ,

106 لب اقبال گشوده دهن حادثه بسته به همسری زخور آنصاحب نظر بهتر

107 زهمرهیست بهر صاحب هنر غمخوار هم سرور صاحب نظر

تقطیع: مستفعلن مستفعلن ,

قافیه: مقید مجرد- محجوب ,

بحر: رجز مربع ,

صنعت: تنسیق الصفات ,

112 هم رهبر صاحب هنر ایا سپهر کرم جاه خود به بین که ز بخت

113 برای تست بهشت و نعیم او هموار در مراد تو ای بی نظیر از آن بازست

114 که ملک داده کبیرت عنایت جبار اگر جاه خود بنگری بی نظیرا

تقطیع: فعولن ۴ بار ,

قافیه: اختلاف حرف وصل ,

بحر: متقارب مثمن سالم ,

صنعت: اقتباس ,

119 رایت نعیما و ملکا کبیرا پس از عدو چه غمت کو به بیهشی باشد

120 چو خاک و باد و تو چون آب و آتش از پیکار از عدو چه غم کو به بیهشی

تقطیع: فاعلن فعل فاعلن فعل ,

قافیه: اختلاف توجیه ,

بحر: متدارک مخبون مقطوع ,

صنعت: متضاد ,

125 خاک و باد و تو آب و آتشی سحر شنید چو گل از صبا که خلقت چیست

126 گل از تو در عرق افتاد و ریخت زود از بار اگر گلش نشد از تن زرشگ خلق تو تاب

127 بروی خویش گلاب از چه زد پی تیمار گلاب چیست اگر گل نشد ز خلق تو آب

تقطیع: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات ,

قافیه: ایطاء خفی ,

بحر:مجتث مخبون مقصور ,

قافیه: رد العجز علی الصدر نوع اول ,

132 گل از تو در عرق افتاد وزد بروی گلاب یقین که بر در و بامت پرد فرشته نهان

133 بصد نیاز و فقیری گر او فتد بگذار همای سدره نشین چون بحضرتت گذرد

134 ره ادب سپرد باز آید از پندار پرد فرشته نهان چون بحضرتت گذرد

135 بصد نیاز و فقیری ره ادب سپرد یقین که بر در و بامت گر او فتد بگذار

تقطیع: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن- ثانی مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلات ,

قافیه: اول ایطاء جلی(کذا) ثانی مردف بردف مفرد ,

بحر: اول مجتث مخبون محذوف – ثانی مجتث مخبون مقصور ,

صنعت: استقبال، رد العجز نوع دوم ,

140 همای سدره نشین باز آید از پندار به خواریند حسودان تو ولی نازند

141 بمال و اینهمه را جز ز نعمتت مشمار رود ز غصه خراب از درت عدو هر چند

142 که از تو را تبه خوارست و نام در طومار خوارند حسودان تو و ز غصه خرابند

تقطیع مفعول مفاعیل مفاعیل مفاعیل ,

قافیه: ایطاء جلی ,

بحر: هزج اخرب مکفوف مقصور ,

صنعت: رد العجز نوع سوم ,

147 با اینهمه از نعمت تو را تبه خوارند وزیدن نفست جان کامل از معنی

148 دم تو از نفس باد صبح شسته غبار رخ کمال تو دلجوترست و زیباتر

149 بحسن و خلق و به دلجویی از بت فرخار ز جان کلام تو دلجوترست و زیباتر

تقطیع: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن ,

قافیه: ایطاء جلی در حرف تفضیل ,

بحر: مجتث مخبون اصلم ,

صنعت: ردالعجز نوع چهارم ,

154 دم تو از نفس باد صبح دلجوتر یقین که کلک تو مرغیست از خط مشکین

155 که دل همی برد از نقش سنگ زین منقار کلک تو از خط مشکین

تقطیع: فاعلاتن فاعلاتان ,

قافیه: ایطاء جلی در نون تخصیص ,

بحر: رمل مربع مسبغ ,

قافیه: تلمیح ,