مثنویات، تمثیلات و مقطعات در دیوان اشعار پروین اعتصامی

1 ای خوشا خاطر ز نور علم مشحون داشتن تیرگیها را ازین اقلیم بیرون داشتن

2 همچو موسی بودن از نور تجلی تابناک گفتگوها با خدا در کوه و هامون داشتن

3 پاک کردن خویش را ز آلودگیهای زمین خانه چون خورشید در اقطار گردون داشتن

4 عقل را بازارگان کردن ببازار وجود نفس را بردن برین بازار و مغبون داشتن

1 جهاندیده کشاورزی بدشتی بعمری داشتی زرعی و کشتی

2 بوقت غله، خرمن توده کردی دل از تیمار کار آسوده کردی

3 ستمها میکشید از باد و از خاک که تا از کاه میشد گندمش پاک

4 جفا از آب و گل میدید بسیار که تا یک روز می انباشت انبار

1 بلبل آهسته به گل گفت شبی که مرا از تو تمنائی هست

2 من به پیوند تو یک رای شدم گر ترا نیز چنین رائی هست

3 گفت فردا به گلستان باز آی تا ببینی چه تماشائی هست

4 گر که منظور تو زیبائی ماست هر طرف چهرهٔ زیبائی هست

1 مرغی نهاد روی بباغی ز خرمنی ناگاه دید دانهٔ لعلی به روزنی

2 پنداشت چینه‌ایست، بچالاکیش ربود آری، نداشت جز هوس چینه چیدنی

3 چون دید هیچ نیست فکندش بخاک و رفت زینسانش آزمود! چه نیک آزمودنی

4 خواندش گهر به پیش که من لعل روشنم روزی باین شکاف فتادم ز گردنی

1 ای خوشا سودای دل از دیده پنهان داشتن مبحث تحقیق را در دفتر جان داشتن

2 دیبه‌ها بی کارگاه و دوک و جولا بافتن گنجها بی پاسبان و بی نگهبان داشتن

3 بنده فرمان خود کردن همه آفاق را دیو بستن، قدرت دست سلیمان داشتن

4 در ره ویران دل، اقلیم دانش ساختن در ره سیل قضا، بنیاد و بنیان داشتن

1 تا بکی جان کندن اندر آفتاب ای رنجبر ریختن از بهر نان از چهر آب ای رنجبر

2 زینهمه خواری که بینی زافتاب و خاک و باد چیست مزدت جز نکوهش یا عتاب ای رنجبر

3 از حقوق پایمال خویشتن کن پرسشی چند میترسی ز هر خان و جناب ای رنجبر

4 جمله آنان را که چون زالو مکندت خون بریز وندران خون دست و پائی کن خضاب ای رنجبر

1 ای مرغک خرد، ز اشیانه پرواز کن و پریدن آموز

2 تا کی حرکات کودکانه در باغ و چمن چمیدن آموز

3 رام تو نمی‌شود زمانه رام از چه شدی، رمیدن آموز

4 مندیش که دام هست یا نه بر مردم چشم، دیدن آموز

1 ای خوش از تن کوچ کردن، خانه در جان داشتن روی مانند پری از خلق پنهان داشتن

2 همچو عیسی بی پر و بی بال بر گردون شدن همچو ابراهیم در آتش گلستان داشتن

3 کشتی صبر اندرین دریا افکندن چو نوح دیده و دل فارغ از آشوب طوفان داشتن

4 در هجوم ترکتازان و کمانداران عشق سینه‌ای آماده بهر تیرباران داشتن

1 روزی گذشت پادشهی از گذرگهی فریاد شوق بر سر هر کوی و بام خاست

2 پرسید زان میانه یکی کودک یتیم کاین تابناک چیست که بر تاج پادشاست

3 آن یک جواب داد چه دانیم ما که چیست پیداست آنقدر که متاعی گرانبهاست

4 نزدیک رفت پیرزنی گوژپشت و گفت این اشک دیدهٔ من و خون دل شماست

1 با دوک خویش، پیرزنی گفت وقت کار کاوخ! ز پنبه ریشتنم موی شد سفید

2 از بس که بر تو خم شدم و چشم دوختم کم نور گشت دیده‌ام و قامتم خمید

3 ابر آمد و گرفت سر کلبهٔ مرا بر من گریست زار که فصل شتا رسید

4 جز من که دستم از همه چیز جهان تهیست هر کس که بود، برگ زمستان خود خرید