باب سوم در فضیلت قناعت در گلستان سعدی شیرازی

در سیرت اردشیر بابکان آمده است که حکیم عرب را پرسید که: روزی چه مایه طعام باید خوردن؟ ,

گفت: صد درم سنگ کفایت است. ,

گفت: این قدر چه قوّت دهد؟ ,

گفت: هذا المِقدارُ یَحمِلُکَ و ما زادَ عَلی ذلک فَانتَ حامِلُه یعنی این قدر تو را بر پای همی‌دارد و هر چه بر این زیادت کنی تو حمال آنی. ,

یکی از علما خورندهٔ بسیار داشت و کفاف اندک. یکی را از بزرگان که در او معتقد بود بگفت. روی از توقع او در هم کشید و تعرّض سؤال از اهل ادب در نظرش قبیح آمد. ,

2 ز بخت روی ترش کرده پیش یار عزیز مرو که عیش بر او نیز تلخ گردانی

3 به حاجتی که روی تازه روی و خندان رو فرو نبندد کار گشاده پیشانی

آورده‌اند که اندکی در وظیفهٔ او زیادت کرد و بسیاری از ارادت کم. دانشمند چون پس از چند روز مودت معهود بر قرار ندید گفت: ,

دو درویش خراسانی ملازم صحبت یکدیگر سفر کردندی. یکی ضعیف بود که هر بدو شب افطار کردی و دیگر قوی که روزی سه بار خوردی. ,

اتفاقاً بر در شهری به تهمت جاسوسی گرفتار آمدند. هر دو را به خانه‌ای کردند و در به گل بر آوردند. ,

بعد از دو هفته معلوم شد که بی گناهند. در را گشادند، قوی را دیدند مرده و ضعیف جان به سلامت برده. ,

مردم در این عجب ماندند. ,

یکی از ملوک عجم طبیبی حاذق به خدمت مصطفی صلی الله علیه و سلم فرستاد. ,

سالی در دیار عرب بود و کسی تجربه پیش او نیاورد و معالجه از وی در نخواست. ,

پیش پیغمبر آمد و گله کرد که: مر این بنده را برای معالجت اصحاب فرستاده‌اند و در این مدّت کسی التفاتی نکرد تا خدمتی که بر بنده معین است به جای آورد. ,

رسول علیه السلام گفت: این طایفه را طریقتی است که تا اشتها غالب نشود، نخورند و هنوز اشتها باقی بود که دست از طعام بدارند. ,

بقالی را درمی چند بر صوفیان گرد آمده بود در واسط. ,

هر روز مطالبت کردی و سخنان با خشونت گفتی. ,

اصحاب از تعنت وی خسته خاطر همی‌بودند و از تحمل چاره نبود. ,

صاحبدلی در آن میان گفت: نفس را وعده دادن به طعام آسان‌تر است که بقال را به درم. ,

خواهنده مغربی در صف بزّازان حلب می‌گفت: ای خداوندان نعمت، اگر شما را انصاف بودی و ما را قناعت، رسم سؤال از جهان برخاستی. ,

2 ای قناعت! توانگرم گردان که ورای تو هیچ نعمت نیست

3 کنج صبر اختیار لقمان است هر که را صبر نیست حکمت نیست

درویشی را شنیدم که در آتش فاقه می‌سوخت و رقعه بر خرقه همی‌دوخت و تسکین خاطر مسکین را همی‌گفت: ,

2 به نان خشک قناعت کنیم و جامه دلق که بار محنت خود به که بار منت خلق

کسی گفتش: چه نشینی که فلان در این شهر طبعی کریم دارد و کرمی عمیم، میان به خدمت آزادگان بسته و بر در دلها نشسته. اگر بر صورت حال تو چنان که هست وقوف یابد پاس خاطر عزیزان داشتن منت دارد و غنیمت شمارد. ,

گفت: خاموش! که در پسی مردن به که حاجت پیش کسی بردن. ,

دو امیرزاده در مصر بودند. یکی علم آموخت و دیگر مال اندوخت. عاقبة الاَمر آن یکی علاّمه عصر گشت و این یکی عزیز مصر شد. ,

پس این توانگر به چشم حقارت در فقیه نظر کردی و گفتی: من به سلطنت رسیدم و این همچنان در مسکنت بمانده است. ,

گفت: ای برادر! شکر نعمت باری عزّ اسمه همچنان افزون‌تر است بر من که میراث پیغمبران یافتم یعنی علم و تو را میراث فرعون و هامان رسید یعنی ملک مصر. ,

4 من آن مورم که در پایم بمالند نه زنبورم که از دستم بنالند

یکی از حکما پسر را نهی همی‌کرد از بسیار خوردن که سیری مردم را رنجور کند. ,

گفت: ای پدر! گرسنگی خلق را بکشد، نشنیده‌ای که ظریفان گفته‌اند به سیری مردن به که گرسنگی بردن. ,

گفت: اندازه نگهدار، کُلوا وَ اشرَبوا وَ لا تُسْرِفوا. ,

4 نه چندان بخور کز دهانت بر آید نه چندان که از ضعف جانت بر آید

جوانمردی را در جنگ تاتار جراحتی هول رسید. ,

کسی گفت: فلان بازرگان نوشدارو دارد. اگر بخواهی باشد که دریغ ندارد. ,

گویند آن بازرگان به بخل معروف بود. ,

4 گر به جای نانش اندر سفره بودی آفتاب تا قیامت روز روشن کس ندیدی در جهان