باب دوم در اخلاق درویشان در گلستان سعدی شیرازی

یکی بر سر راهی مست خفته بود و زمام اختیار از دست رفته. ,

عابدی بر وی گذر کرد و در آن حالت مستقبح او نظر کرد. ,

جوان از خواب مستی سر بر آورد و گفت: ,

اذا مَرّوا بِاللغو مَرّوا کراماً ,

طایفهٔ رندان به خلاف درویشی به در آمدند و سخنان ناسزا گفتند و بزدند و برنجانیدند. ,

شکایت از بی‌طاقتی پیش پیر طریقت برد که چنین حالی رفت. ,

گفت: ای فرزند! خرقه‌ٔ درویشان جامهٔ رضاست، هر که در این کسوت تحمّل بی‌مرادی نکند مدعی است و خرقه بر او حرام. ,

4 دریای فراوان نشود تیره به سنگ عارف که برنجد تنک آب است هنوز

1 این حکایت شنو که در بغداد رایت و پرده را خلاف افتاد

2 رایت از گرد راه و رنج رکاب گفت با پرده از طریق عتاب:

3 من و تو هر دو خواجه‌تاشانیم بندهٔ بارگاه سلطانیم

4 من ز خدمت دمی نیاسودم گاه و بیگاه در سفر بودم

یکی از صاحبدلان زورآزمایی را دید به هم بر آمده و کف بر دماغ انداخته. ,

گفت: این را چه حالت است؟ ,

گفتند: فلان دشنام دادش. ,

گفت: این فرومایه هزار من سنگ برمی‌دارد و طاقت سخنی نمی‌آرد. ,

بزرگی را پرسیدم از سیرت اخوان صفا. گفت: کمینه آن که مراد خاطر یاران بر مصالح خویش مقدّم دارد و حکما گفته‌اند: برادر که در بند خویش است نه برادر و نه خویش است. ,

2 همراه اگر شتاب کند همره تو نیست دل در کسی مبند که دل بسته تو نیست

3 چون نبود خویش را دیانت و تقوی قطع رحم بهتر از مودت قربی

یاد دارم که مدّعی در این بیت بر قول من اعتراض کرده بود و گفته: حق تعالی در کتاب مجید از قطع رحم نهی کرده است و به مودت ذی القربی فرموده و اینچه تو گفتی مناقض آن است. گفتم: غلط کردی که موافق قرآن است: ,

1 پیرمردی لطیف در بغداد دخترک را به کفشدوزی داد

2 مردک سنگدل چنان بگزید لب دختر که خون از او بچکید

3 بامدادان پدر چنان دیدش پیش داماد رفت و پرسیدش

4 کای فرومایه این چه دندان است؟ چند خایی لبش؟ نه انبان است

آورده‌اند که فقیهی دختری داشت به غایت زشت به جای زنان رسیده و با وجود جهاز و نعمت کسی در مناکحت او رغبت نمی‌نمود. ,

2 زشت باشد دبیقی و دیبا که بود بر عروس نازیبا

فی‌الجمله به حکم ضرورت عقد نکاحش با ضریری ببستند. ,

آورده‌اند که حکیمی در آن تاریخ از سرندیب آمده بود که دیدهٔ نابینا روشن همی‌کرد. ,

پادشاهی به دیده استحقار در طایفه درویشان نظر کرد. ,

یکی زآن میان به فراست به جای آورد و گفت: ای ملک! ما در این دنیا به جیش از تو کمتریم و به عیش خوشتر و به مرگ برابر و به قیامت بهتر. ,

3 اگر کشور خدای کامران است وگر درویش حاجتمند نان است

4 در آن ساعت که خواهند این و آن مرد نخواهند از جهان بیش از کفن برد

1 دیدم گل تازه چند دسته بر گنبدی از گیاه رسته

2 گفتم: چه بود گیاه ناچیز تا در صف گل نشیند او نیز؟

3 بگریست گیاه و گفت خاموش صحبت نکند کرم فراموش

4 گر نیست جمال و رنگ و بویم آخر نه گیاه باغ اویم؟