روضهٔ اول در نگارش احوال مشایخ و عارفین در تذکرهٔ ریاض العارفین رضاقلی خان هدایت

نامش شاه زین العباد و بیرم از ولایات لار است و لار از مشاهیر دیار فارس. سید از علماء و عرفای زمان خود بوده و به شاه زنده شهرت نموده. کرامات از وی نقل کرده‌اند. مزارش در آن دیار در کمال اشتهار است. در حسب ونسب آن جناب تذکره نوشته‌اند. دیوانی نیز دارد. زیاده بر این از حالش معلوم نگردیده است: ,

2 من آن روز بودم که اسما نبود نشان ازوجود مسما نبود

3 نظر کردم از منظرِ شاهدان بجز زلف و رویش هویدا نبود

4 باشاخه‌ها اخضر شدم با لاله‌ها احمر شدم با باغبانان در چمن من سال‌ها گل چیده‌ام

از مشایخ زمان خود بوده و عالم و صاحب تصانیف و موحد و کتاب مستطاب کشف الحجاب از تحقیقات محققانه و تصنیفات موحدانهٔ آن جناب است. شرحی بر کتاب لمعات شیخ فخر الدین عراقی نوشته است. این بیت از او نوشته شد: ,

2 گفتم بشمارم خم زلفینک جادوش یک پیچ بپیچید و غلط کرد شمارم

شیخ الاصفیا شیخ فرید الدین محمد و ابوطالب کنیت آن جناب بود و جناب شیخ مجدالدین بغدادی که از خلفای شیخ نجم الدین کبری است وی را تربیت فرمود. جناب شیخ از اکابر این طبقه است و در عُلو حال وی کس را مجال سخن نیست. کما قال المولوی: ,

2 هفت شهر عشق را عطار گشت ما همان اندر خم یک کوچه‌ایم

شیخ محمود شبستری به تقریبی در گلشن فرماید: ,

4 مرا از شاعری خود عار ناید که در صد قرن چون عطار ناید

از مشاهیر شعرا و از معاصرین شاه طهماسب صفوی بوده. علاوه بر فضایل علمی طریقهٔ انیقهٔ طریقت تحصیل نموده. عارف معارف و واقف مواقف گردید. گویند کلیاتش هفتاد هزار بیت می‌شود. مثنویات متعدده دارد. مِنْجمله رشحات الحیات و اسرارالمکتوم ونقش بدیع از آن جناب است. به هندوستان رفته با فیضی دکنی صحبت داشته. در سنهٔ ۹۸۰ در اگره به مفاجا درگذشت. بعضی از اشعارش این است: ,

2 چون ردّ و قبول همه در پردهٔ غیب است زنهار کسی را نکنی عیب که عیب است

3 چرخ، فانوس خیال و عالمی حیران درو مردمان چون صورت فانوس سرگردان در او

4 در کعبه اگر دل سوی غیر است ترا طاعت گنه است و کعبه دیر است ترا

نام شریفش ابوالمعالی از نواحی شهر مذکور و در آنجا به ذوق و حال معروف و مشهور. عاشقی دردمند و سالکی پایه بلند بوده. این دو بیت از اوست: ,

2 آنچه ما زان جان و جانان دیده ودانسته‌ایم بهر گفتن نیست بهر دیدن و دانستن است

3 مقیم کوی فنا بودنم از آن هوس است که با تو شرکتِ من دروجود بی ادبی است

گویند از اهل عرفان و از اتراک کرمان بوده و در بلاد ایران سیاحت و مسافرت می‌نموده. از متأخرین است. تقی الدین اوحدی کازرونی صاحب تذکرهٔ کعبهٔ عرفان نوشته که او را ملاقات نمودم. متتبع احوال عرفا بوده و مسافرت می‌نمود. در سنهٔ ۱۰۱۷ مقتول گردید. این رباعی از ایشان است: ,

2 عصیان چو عرق می‌چکد از جامهٔ ما دوزخ شده عودسوزِ هنگامهٔ ما

3 صبحِ ازل از ضمیر پاکان برخاست شام ابد از سیاهی نامهٔ ما

و هُوَ شیخ فرید الدین الملقب به شکرگنج. از اکابر اصفیا و اماجد اولیاء. در رهنمایی دین حقه فرید و در توحید و تفرید وحید و جناب شیخ نظام اولیا وی را مرید خود از اعاظم سلسلهٔ علیهٔ چشتیه و ارادت به خواجه قطب الدین بختیار کاکی داشته و خواجهٔ مذکور مرید شیخ معین الدین حسن سجزی بوده و سلسلهٔ ایشان به سلطان العرفا ابراهیم ادهم قدّس سرّه منتهی می‌شود و سلطان مرید حضرت امام همام محمد باقر علیه الصّلوة و السّلام بوده. غرض، از آن جناب است: ,

2 هر سحرگه بر درت سر می‌زنم بر طریق دوستان در می‌زنم

3 همچو مرغ نیم بسمل پیشِ تو در میان خاک و خون پر می‌زنم

4 شب نیست که خون دل غمناک نریخت روزی نه که آبروی من پاک نریخت

اسمش میر شمس الدین و چون از بنی عباس بوده به میر شمس الدین الی عباسی شهرت نموده. تحصیل مراتب علمی در خدمت علمای شاه جهان آباد کرده و در فقه و کلام و حدیث، صاحب مایه و بلندپایه، با وجود فضایل، طالب خدمت درویشان و غالب اوقات در صحبت ایشان. آخرالامر از برکت معاشرت ایشان به ترک علایق و عوایق دنیوی گفته و ظاهراًوباطناً طریق طریقت پذیرفته ملبس به لباس فقر شده سیاحت نموده و درجات عالیه حاصل فرمود ودر نظم ونثر تألیفات دارند و در عروض و قافیه رسالات پرداخته‌اند. دیوانش هفت هزار بیت می‌شود. با علی قلیخان لگزی معاصر بوده. از اشعار اوست: ,

2 نیست ممکن که به یک شهر دو سلطان باشد در دل هر که غم اوست غم عالم نیست

3 درد ما را چاره درد دیگر است چون خمار می که از می می‌رود

4 یار در چشم و دیدنش مشکل راه نزدیک و طی شدن دشوار

درویشی صاحب ذکر و بی خویشی نیکوفکر، سالکی رسته و موحدی به تحقیق پیوسته. رندی دانا ومردی بینا. رهروی صادق و رهبری عاشق و این رباعی از افکار اوست: ,

2 تا از غم هرچه هست بی غم نشوی تا خاکِ ره مردمِ عالم نشوی

3 تا قطع نظر از خودی خود نکنی این نکته یقین بدان که آدم نشوی

و هُوَ شیخ عمادالدین فضل اللّه بن علاء الدین علی برزش آبادی الطوسی. از اعاظم مشایخ و علمای راسخ. از عنفوان شباب مقاماتِ سلوک را در خدمت جناب شیخ حاجی محمد خبوشانی اکتساب کرده. سلسلهٔ نسبش به دو واسطه به جناب سید محمد نوربخش می‌رسد. بدین طریق او مرید حاجی شیخ محمد و او مرید شیخ محمد لاهیجی و او مرید سید است. جناب شیخ را تألیفات شریفه و منظومات لطیفه است و به رسالهٔ لوایح مولانا جامی شرحی نفیسه نوشته. بالاخره سعادت شهادت دریافت. در سنهٔ اربع عشر و تسع مائه در مشهد مقدس رضوی. از اوست: ,

2 بر درگهِ دوست تحفه جز جان نبری دردت چو دهند نام درمان نبری

3 بی درد ز درد دوست نالان گشتی خاموش که عرض دردمندان نبری