چون به تثلیث مشتری و زحل از نظامی گنجوی خمسه 33

1 چون به تثلیث مشتری و زحل شاه انجم ز حوت شد به حمل

2 سبزه خضر وش جوانی یافت چشمهٔ آب زندگانی یافت

3 ناف هر چشمه رود نیلی شد هر سبیلی به سلسبیلی شد

4 مشک برگشت خاک عودی پوش نافه خر گشت باد نافه فروش

5 اعتدال هوای نوروزی راست رو شد به عالم افروزی

6 باد نوروزی از قباله نو با ریاحین نهاد جان به گرو

7 رستنی سر برون زد از دل خاک زنگ خورشید گشت از آینه پاک

8 شبنم از دامن اثیر نشست گرمی اندام زمهریر شکست

9 برف کافوری از گریوه کوه رود را زاب دیده داد شکوه

10 سبزه گوهر زدود بینش را داد سرسبزی آفرینش را

11 نرگس‌تر به چشم خواب آلود هر کرا چشم بود خواب ربود

12 باد صبح از نسیم نافه گشای بر سواد بنفشه غالیه سای

13 سرو کز سایه بادبانه زده جعد شمشاد را به شانه زده

14 چشم نیلوفر از شکنجهٔ خواب جان در انداخته به قلعهٔ آب

15 غنچه‌های نو از شکوفه شاخ کرده لؤلوا چو برگ لاله فراخ

16 سوسن از بهر تاج نرگس مست شوشه زر نهاده بر کف دست

17 از شمایل شمامه‌های بهار بی‌قیامت ستاره کرده نثار

18 شنبلید سرشک در دیده زعفران خورده باز خندیده

19 کاتب الوحی گل به آب حیات بر شقایق به خون نوشته برات

20 برگ نسرین به گوهر آمودن شاخ سوسن به توتیا سودن

21 جعد بر جعد بسته مرزنگوش دیلم آسا فکنده بر سر دوش

22 گشته هم برگ و هم گیا راضی این به مقراضه آن به مقراضی

23 سنبل از خوشهای مشگ انگیز برقرنفل گشاده عطسهٔ تیز

24 داده خیری به شرط هم عهدی یاسمن را خط ولیعهدی

25 بوی سیسنبر از حرارت خویش عقرب چرخ را گداخته نیش

26 غنچه با چشم گاو چشم به ناز مرغ با گوش پیلگوش به راز

27 گل کافور بوی مشک نسیم چون بناگوش یار در زر و سیم

28 مشک بید از درخت عود نشان گاه کافور و گاه مشک فشان

29 ارغوان و سمن برابر دید رایتی برکشیده سرخ و سپید

30 ز آفت بید برگ بادخزان شاخ پر برگ بید دست گزان

31 گل کمر بسته در شهنشاهی خاک چون باد در هوا خواهی

32 بلبل آواز برکشیده چو کوس همه شب تا به وقت بانگ خروس

33 سرخ گل را به سبز میدانی پنج نوبت زنان به سلطانی

34 برسر سرو بانگ فاختگان چون طرب رود دلنواختگان

35 نای قمری به ناله سحری خنده برده ز کام کبک دری

36 بانگ دراج بر حوالی کشت کرده تقطیع بیتهای بهشت

37 زند باف از بهشت نامه زند در شب آورد و خواند حرفی چند

38 عندلیب از نوای تیز آهنگ گشته باریک چون بریشم چنگ

39 باغ چون لوح نقشبند شده مرغ و ماهی نشاط‌مند شده

40 شاه بهرام در چنین روزی کرد شاهانه مجلس افروزی

41 از نمودار هفت گنبد خویش گنبدی ز آسمان فراخته بیش

42 چاربندی رسید پیکی چست راه شش طاق هفت گنبد جست

43 چون درآمد در آن بهشتی کاخ شد دلش چون در بهشت فراخ

44 کرد بر خسروآفرین دراز کافرین کرده بود برد نماز

45 گفت باز از نگارخانه چین جوش لشگر گرفت روی زمین

46 ماند پیمان شاه را فغفور شد دگر ره ز نیک عهدی دور

47 چینیان را وفا نباشد و عهد زهرناک اندرون و بیرون شهد

48 لشگری تیغ برکشیده به اوج تا به جیحون رسیده موج به موج

49 سیلی آمد گرفت صحرائی هر نهنگی درو چو دریائی

50 گر شه این شغل را بدارد پاس چینیان خون ما خورند به طاس

51 شه چو از فتنه یافت آگاهی در بلا دید عافیت خواهی

52 پیشتر زانکه در سرآید دام دامن از می کشید و دست از جام

53 رای آن زد که از کفایت و رای خصم را چون به سر درارد پای

54 جز به گنج و سپه ندید پناه کالت نصرت است گنج و سپاه

55 چون سپه باز جست پنج ندید چون به گنجینه رفت گنج ندید

56 هم تهی دید گنج آکنده هم سلیح و سپه پراکنده

57 ماند عاجز چو شیر بی دندان طوق زنجیر و مملکت زندان

58 شه شنیدم که داشت دستوری ناخدا ترسی از خدا دوری

59 نام خود کرده زان جریده که خواست راست روشن ولی نه روشن و راست

60 روشن و راستیش بس باریک راستی کوژ و روشنی تاریک

61 داده شه را به نام نیک غرور واو ز تعلیق نیکنامی دور

62 تا وزارت به حکم نرسی بود در وزارت خدای ترسی بود

63 راست روشن چو زو وزارت برد راستی‌ها و روشنی‌ها مرد

64 شه چو مشغول شد به نوش و به ناز او به بیداد کرد دست دراز

65 فتنه می‌ساخت مصلحت می‌سوخت ملک می‌جست و مال می‌اندوخت

66 نایب شاه را به زر و به زیب داد بر کیمیای فتنه فریب

67 گفت خلق آرزو طلب شده‌اند شوخ و گستاخ و بی‌ادب شده‌اند

68 نعمت ما ز راه سیریشان داده در کار ما دلیریشان

69 گر نمالیمشان به رأی و به هوش ملک را چشم بد بمالد گوش

70 مردمانی بدند و بد گهرند یوسفانی ز گرگ و سگ بترند

71 گرگ را گرگ بند باید کرد رقص روباه چند باید کرد

72 خاکیانی که زاده ز میند ددگانی به صورت آدمیند

73 ددگان بر وفا نظر ننهند حکم را جز به تیغ سرننهند

74 خوانده باشی ز درس غمزدگان که سیاوش چه دید از ددگان

75 جاه جمشید خوار چون کردند سر دارا به دار چون کردند

76 مالشان حوضه است و ایشان سیر گندد آب را به حوض ماند دیر

77 آب کز خاک تیره‌فش گردد هم به تدبیر خاک خوش گردد

78 شاه اگر مست خصم هشیارست شحنه گر خفته دزد بیدارست

79 چون سیاست زیاد شاه شود پادشاهی برو تباه شود

80 از شهی کو سیاست انگیزد دشمن و دیو هر دو بگریزد

81 دیو باشد رعیت گستاخ چون گذاری نهند پای فراخ

82 جهد آن کن که از سیاست خویش نشکنی رونق ریاست خویش

83 نفریبی به آشنائی کس کس خود تیغ خودشناسی و بس

84 شه به امید ماست باده پرست من قلم دارم و تو تیغ به دست

85 از تو قهر آید و زمن تدبیر هر که گویم گرفتنی است بگیر

86 محتشم را به مال مالش کن بیدرم را به خون سگالش کن

87 نیک و بد هر دو هست بر تو حلال از بدان جان ستان ز نیکان مال

88 خوار کن خلق را به جاه و به چیز تا بمانی به چشم خلق عزیز

89 چون رعیت زبون و خوار بود ملک پیوسته برقرار بود

90 نایب شه ز روی سرمستی کرد با او به جور همدستی

91 به جفائی که او نمودش راه جور می‌کرد بر رعیت شاه

92 تا به حدی که خواری از حد برد هیچکس را به هیچ کس نشمرد

93 در ستمکارگی پی افشردند می‌گرفتند و خانه می‌بردند

94 در ده و شهر جز نفیر نبود سخنی جز گرفت و گیر نبود

95 تا در آن مملک به اندک سال هیچکس را نه ملک ماند و نه مال

96 همه را راست روشن از کم و بیش راست و روشن ستد به رشوت خویش

97 از زر و گوهر و غلام و کنیز در ولایت نماند کس را چیز

98 اوفتاد از کمی نه از بیشی محتشم‌تر کسی به درویشی

99 خانه‌داران ز جور خانه بران خانه خویش مانده بر دگران

100 شهری و لشگری ز جان بستوه همه آواره گشته کوه به کوه

101 در نواحی نه گاو ماند و نه کشت دخل را کس فذالکی ننوشت

102 چون ولایت خراب شد حالی دخل شاه از خزانه شد خالی

103 جز وزیری که خانه بودش و گنج حاصل کس نبود جز غم و رنج

104 شاه را چون به ساز کردن جنگ گنج و لشگر نبود شد دلتنگ

105 منهیان را یکان یکان به درست یک به یک حال آن خرابی جست

106 کس ز بیم وزیر عالم سوز آنچه شب رفت و انگفت به روز

107 هرکسی عذری از دروغ انگیخت کاین تهی دست گشت و آن بگریخت

108 بر زمین هیچ دخل و دانه نماند لاجرم گنج در خزانه نماند

109 شد ز بی مکسبی و بی مالی ملک شه از مؤدیان خالی

110 شه چو شفقت برد فراز آیند بر عملهای خویش باز آیند

111 شاه را آن بهانه سیر نکرد لیک بی وقت جنگ شیر نکرد

112 از بد گنبد جفا پیشه کرد چندانکه باید اندیشه

113 ره به سامان کار خویش نبرد جهد خود با زمانه پیش نبرد