چونکه خواننده خواند نامه از نظامی گنجوی خمسه 17

1 چونکه خواننده خواند نامه تمام جوش آتش برآمد از بهرام

2 باز خود را به صد توانائی داد چون زیرکان شکیبائی

3 با چنان گرمیی نکرد شتاب بعد از اندیشه باز داد جواب

4 کانچه در نامه کاتبان راندند گوش کردم چو نامه بر خواندند

5 گرچه کاتب نبوده چابک دست پند گوینده را عیاری هست

6 آنچه بر گفته شد ز رای بلند می‌پسندم که هست جای پسند

7 من که در پیش من چه خاک و چه سیم سر فرو ناورم به هفت اقلیم

8 لیک ملکی که ماندم از پدران عیب باشد که هست با دگران

9 گر پدر دعوی خدائی کرد من خدا دوستم خرد پرورد

10 هست بسیار فرق در رگ و پوست از خدا دوست تا خدائی دوست

11 من به جرم نکرده معذورم کز بزهکاری پدر دورم

12 پدرم دیگر است و من دگرم کان اگر سنگ بود من گهرم

13 صبح روشن ز شب پدید آید لعل صافی ز سنگ می‌زاید

14 نتوان بر پدر گوائی داد که خداتان از او رهائی داد

15 گر بدی کرد چون به نیکی خفت از پس مرده بد نباید گفت

16 هرکجا عقل پیش رو باشد بد بد گو ز بد شنو باشد

17 هرکه او در سرشت بد گهرست گفتنش بد شنیدنش بترست

18 بگذرید از جنایت پدرم بگذارید از آنچه بی‌خبرم

19 من اگر چشم بدنگیرد راه عذر خواهم از آنچ رفت گناه

20 پیش از این گر چو غافلان خفتم اینک اینک به ترک آن گفتم

21 مقبلی را که بخت یار بود خفتنش تا به وقت کار بود

22 به که با خواب دیده نستیزد خسبد اما به وقت برخیزد

23 خواب من گرچه بود خوابی سخت از سرم هم نبود خالی بخت

24 کرد بیدار بختیم یاری دادم از خواب سخت بیداری

25 بعد ازین روی در بهی دارم دل ز هر غفلتی تهی دارم

26 نکنم بی‌خودی و خودکامی چون شدم پخته کی کنم خامی

27 مصلحان را نظر نواز شوم مصلحت را به پیش باز شوم

28 در خطای کسی نظر نکنم طمع مال و قصد سر نکنم

29 از گناه گذشته نارم یاد با نمودار وقت باشم شاد

30 باشما آن کنم که باید کرد وز شما آن خورم که شاید خورد

31 ناورم رخنه در خزینه کس دل دشمن کنم هزینه و بس

32 نیک رای از درم نباشد دور بد و بد رای را کنم مهجور

33 جز به نیکان نظر نیفروزم از بدآموز بدنیاموزم

34 دور دارم ز داوری آزرم آن کنم کز خدای دارم شرم

35 زن و فرزند و ملک و مال همه بر من ایمن‌تر از شبان و رمه

36 نان کس را به زور نگشایم بلکه نانش به نان‌بر افزایم

37 نبرد دیو آرزوم از راه آرزو را گرو کنم به گناه

38 ننمایم به چشم بیننده آنچه نپسندد آفریننده

39 چون شه این گفت ورایها شد راست پیرتر موبد از میان برخاست

40 گفت ما را تو از خداوندی هم خرد بخش و هم خردمندی

41 هرچه گفتی ز رای خوب سرشت خردش بر نگین دل بنوشت

42 سر تو زیبی که سروری همه را سر شبان هم تو شایی این رمه را

43 تاجداری سزای گوهر تست تاج با ماست لیک بر سر تست

44 زند گشتاسبی به جز تو که خواند زنده‌دار کیان به جز تو که ماند

45 تخمه بهمنی و دارائی ازتو می‌پاید آشکارائی

46 میوه نو توئی سیامک را یادگار اردشیر بابک را

47 تا کیومرث از سریر و کلاه می‌رود نسبت تو شاه به شاه

48 ملک با تو به اختیاری نیست در جهان جز تو تاجداری نیست

49 موبدان گر نوند و گر کهنند همه از یک زبان در این سخنند

50 لیک ما بندگان در این بندیم که گرفتار عهد و سوگندیم

51 با نشیننده‌ای که دارد تخت دست عهدی شدست ما را سخت

52 که نخواهیم تاج بی‌سر او بر نتابیم چهره از در او

53 حجتی باید استوار کنون کارد آن عهد را ز عهده برون

54 تا در آیین خود خجل نشویم نشکند عهد و تنگدل نشویم

55 شاه بهرام کاین جواب شنید پاسخی دادشان چنانکه سزید

56 گفت عذر از شما روا نبود عاقل آن به که بی وفا نبود

57 این مخالف که تخت گیر شماست طفل من شد اگرچه پیر شماست

58 تاجش از سر چنان به زیر آرم که یکی موی ازو نیازارم

59 گرچه موقوف نیست شاهی من بر مدارا و عذر خواهی من

60 شاهم و شاهزاده تا جمشید ملک میراث من سیاه و سپید

61 تاج و تخت آلتست و شاهی نه آلتی خواه باش و خواهی نه

62 هرکه شد تاجدار و تخت‌نشین تاج او آسمان و تخت زمین

63 تخت جمشید و تاج افریدون هردو دایم نماند تا اکنون

64 هرکرا مایه بود سر به فراخت از پی خویش تاج و تختی ساخت

65 من که بر تاج و تخت ره دانم تیغ دارم به تیغ بستانم

66 جای من گر گرفت غداری عنکبوتی تنید بر غاری

67 اژدهائی رسید بر در غار وآنگه از عنکبوت خواهد بار؟

68 مور کی جنس جبرئیل بود پشه کی مرد پای پیل بود

69 گور چندان زند ترانه دلیر که ننالند سپید مهره شیر

70 نزد خورشید خاصه برج حمل این چنین صد چراغ را چه محل

71 خر که با بالغان زبون گردد چون به طفلان رسد حرون گردد

72 من به سختی به خانه دگران خانه من به دست خانه بران

73 خورش خصم شهد یا شکر است خورد من یا دلست یا جگر است

74 تیغ و دشنه به از جگر خوردن دشنه بر ناف و تیغ برگردن

75 همه ملک عجم خزانه من در عرب مانده خیلخانه من

76 گاه منذر فرستدم خوانی گاه نعمان فدا کند جانی

77 نان دهانم بدین کله‌داری نان خورانم بدان گنه کاری

78 من چو شیر جوان ولایت گیر جای من کی رسد به روبه پیر

79 کی منم کی برد مخالف تاج جز به کی‌زاده کی دهند خراج

80 هست جای کیان سزای کیان جز کیان را مباد جای کیان

81 شاه مائیم و دیگران رهیند ما پریم آن دیگر کسان تهیند

82 شاه باید که لشگر انگیزد از سواری چه گرد برخیزد

83 می که پیر مغان ز دست نهاد جز به پور مغان نشاید داد

84 نیک دانید کان چه می‌گویم راست کاری و راستی جویم

85 لیک از راه نیک پیمانی نز سر سرکشی و سلطانی

86 آن کنم من که وفق رای شماست رای من جستن رضای شماست

87 وانکه گفتید حجتی باید که بدو عهد بسته بگشاید

88 حجت آنست کز میان دو شیر بهره آنرا بود که هست دلیر

89 بامدادان دو شیر غرنده خورشی در شکم نیاکنده

90 وحشی تیز چنگ خشم‌آلود کز دم آتشین برآرد دود

91 شیر دار آورد به میدانگاه گرد بر گرد صف کشند سپاه

92 تاج شاهان ز سر به زیر نهند در میان دو شرزه شیر نهند

93 هرکه تاج از دو شیر بستاند خلقش آنروز تاجور داند

94 چون سخن گفته شد به رفق و به راز سخن دلفریب طبع نواز

95 نامه را مهر خود نهاد بر او شرح و بسطی تمام داد بر او

96 به پرستندگان خویش سپرد تا برندش چنانکه باید برد

97 شه‌پرستان که مهر شه دیدند وان سخنهای نغز بشنیدند

98 بازگشتند سوی خانه خویش صورت شاه نو نهاده به پیش

99 گشته هریک ز مهربانی او عاشق فر خسروانی او

100 همه گفتند شاه بهرامست که ملک گوهر و ملک نامست

101 نتوان برخلاف او بودن آفتابی به گل بر اندودن

102 تند شیریست آن نبرده سوار کاژدها را کند به تیر شکار

103 چون شود تند شیر پنجه گشای هیچکس پیش او ندارد پای

104 بستاند سریر و تاج به زور سروران را برد به پای ستور

105 به که گرمی در او نیاموزیم آتش کشته بر نیفروزیم

106 قصه شیر و برگرفتن تاج به چنین شرط نیست او محتاج

107 لیکن این شیر حجتی است بزرگ کاگهی ماندهد ز روبه و گرگ

108 سوی درگه شدند جمله ز راه باز گفتند شرط شاه به شاه

109 نامه خواندند و حال بنمودند یک سخن بر شنوده نفزودند

110 پیر تخت آزمای تاج‌پرست تاج بنهاد و زیر تخت نشست

111 گفت ازان تاج و تخت بی‌زارم که ازو جان به شیر بسپارم

112 به که زنده شوم ز تخت به زیر تا شوم کشته در میان دو شیر

113 مرد زیرک کجا دلیر خورد طعمه‌ای کز دهان شیر خورد

114 وارث مملکت به تیغ و به جام هیچکس نیست جز ملک بهرام

115 وارث ملک را دهید سریر صاحب افسر جوان بهست که پیر

116 من ازین شغل درکشیدم دست نیستم شاه لیک شاه‌پرست

117 پاسخ آراستند ناموران کای سر خسروان و تاج‌سران

118 شرط ما با تو در خداوندی نیست الا بدین خردمندی

119 چون به فرمان ما شدی بر تخت هم به فرمان ما رها کن رخت

120 نیست بازی ز شیر بردن تاج تا چه شب بازی آورد شب داج

121 شرط او را به جای خویش آریم شیر بندیم و تاج پیش آریم

122 گر بترسد سریر عاج تراست ور شود کشته نیز تاج تراست

123 گر شود چیر و تاج بردارد وز ولایت خراج بردارد

124 در خور تخت و آفرین باشد لیک هیهات اگر چنین باشد

125 ختم قصه بر این شد آخر کار کانچه شرطست نگذرد ز قرار

126 روز فردا چو در شمار آید شاه با شیر در شکار آید