روضهٔ ششم (در مطایبه) در بهارستان جامی

شخصی بزرگ بینی زنی را خواستگاری می کرد و در تعریف خود می گفت که من مردی ام از خفت و سبکساری دور و بر احتمال مکاره صبور. زن گفت: اگر تو بر احتمال مکاره صبور نبودی این بینی را چهل سال نتوانستی کشیدن! ,

2 از بینی بزرگ تو باریست بر همه تا کی به هرزه روی سوی آن و این نهی

3 هرلحظه سجده تو نه از بهر طاعت است بار گران بینی خود بر زمین نهی

خلیفه با اعرابیی از مایده طعام می خورد، در آن اثنا نظرش بر لقمه وی افتاد، مویی به چشم وی درآمد، گفت: ای اعرابی موی را از لقمه خود دور کن! ,

اعرابی گفت: بر مایده کسی که چندان در لقمه خورنده نگرد که موی را بیند طعام نتوان خورد و دست از طعام باز کشید و سوگند خورد که دیگر بر مایده وی طعام نخورد. ,

3 چو میزبان بنهد خوان مکرمت آن به که از ملاحظه میهمان کنار کند

4 نه آن که بر سر خوان لقمه لقمه او را به زیر چشم ببیند به دل شمار کند

جمعی نشسته بودند و سخن کمال و نقصان رجال در پیوسته، یکی از آن میان گفت: هر که دو چشم بینا ندارد نیم مرد است و هر که در خانه عروسی زیبا ندارد نیم مرد است و هر که وقوف بر سباحت دریا ندارد نیم مرد است. ,

نابینایی در مجلس حاضر بود که زن نداشت و سباحت نمی دانست بانگ بر وی زد که ای عزیز عجب مقدمه ای پرداختی و مرا از دایره مردی چنان دور انداختی که هنوز نیم مرد در می باید تا نام «هیچ مردی» بر من شاید! ,

3 چنان ز پایه مردی فتاد خواجه برون ز بس فسردگی و خام ریشی و سردی

4 که گر هزار فضیلت رسد ز مردانش قدم برون ننهد از حدود نامردی

بیماری بر شرف موت بود ابخری که از دهانش بوی ناخوش می آمد بر بالینش نشسته بود، سر به نزدیک وی می برد و تلقین شهادت می کرد و بر روی وی نفس می زد. هرچند بیمار روی خود می تافت وی الحاح بیشتر می کرد و سر نزدیکتر وی می برد. ,

چون کار بر بیمار تنگ آمد گفت: ای عزیز! می گذاری که من خوش و پاکیزه بمیرم یا می خواهی که مرگ مرا به هرچه از آن ناپاکتر است بیالایی؟! ,

3 در جهان اهل فضل نایابند گوش بر هر فضول نتوان کرد

4 هر که بوی ریا دهد ز لبش نفسش را قبول نتوان کرد

شخصی ده درم بر جوحی دعوی کرد. قاضی پرسید که گواه داری؟ گفت: نی گفت: سوگندش دهم. گفت: سوگند وی را چه اعتبار: ,

2 هر لحظه خورد هزار سوگند دروغ زان گونه که در بادیه اعرابی دوغ

جوحی گفت: ای قاضی مسلمانان! در مسجد محله ما امامی است پرهیزگار راست گفتار نیکوکردار، وی را بطلب و به جای من سوگند ده تا خاطر این مرد قرار گیرد. ,

خلیفه روزی چاشت می خورد، و بره بریان پیش او نهاده بودند اعرابی از بادیه در رسید وی را پیش خواند، اعرابی بنشست و به بشره تمام در خوردن ایستاد. ,

خلیفه گفت: چه میشومی که چنان این بره را از هم می دری و به رغبت می خوری که گوئیا مادر او تو را به سرو زده است. اعرابی گفت: این خوردنیست اما تو چنان به چشم شفقت در وی می نگری و از دریدن و خوردن او بد می بری که گوئیا مادر او تو را شیر داده است. ,

3 خواجه بر مال خود آن گونه رحیم است و شفیق که به چشم شفقت می نگرد در همه چیز

4 گر فتد در بره و میش وی اندک خطری به فداشان بدهد مادر و فرزند عزیز

فاضلی بر یکی از دوستان صاحب راز خود نامه می نوشت، شخصی در پهلوی او نشسته بود و به گوشه چشم نوشته وی را می خواند، بر وی دشوار آمد، بنوشت که اگر نه در پهلوی من دزدی زن به مزدی نه نشسته بودی و نوشته مرا نمی خواندی همه اسرار خود بنوشتمی. ,

آن شخص گفت: والله ای مولانا که من نامه تو را مطالعه نکردم و نخواندم. گفت: ای نادان! پس این را که می گویی از کجا می گویی؟ ,

3 هرآن کس که دزدیده بر سر مرد شود مطلع شایدش خواند دزد

4 بر آن کار اگر مزد دارد طمع همین به که نامش نهی زن به مزد

اعرابی شتری گم کرد، سوگند خورد که چون بیابد به یک درم بفروشد. چون شتر را یافت از سوگند خود پشیمان شد، گربه ای در گردن شتر آویخت و بانگ زد که که می خرد شتری به یک درم و گربه ای به صد درم؟ اما بی یکدیگر نمی فروشم شخصی بود آنجا رسید گفت: چه ارزان بودی این شتر اگر این قلاده در گردن نداشتی. ,

2 لئیم اگر به شتر بخشدت عطا مستان که این ز عادت اهل کرم برون باشد

3 قلاده ای که ز منت به گردنش بندد هزار بار ز بار شتر فزون باشد

از معلمی پرسیدند که تو بزرگتری یا برادر تو؟ گفت: من بزرگترم، اما چون یک سال دیگر بر وی بگذرد با من برابر خواهد شد! ,

2 چو هیچ چیز نشد حاصلت چه می پرسی که روزگار فلان در چه چیز می گذرد

3 شمار عمر کسان می کنی نمی دانی که در مقابله عمر تو نیز می گذرد