این از رشیدالدین میبدی کشف الاسرار و عدة الابرار 2

رشیدالدین میبدی

آثار رشیدالدین میبدی

رشیدالدین میبدی

این سوره دویست و چهل حرفست، پنجاه کلمه و پانزده آیه، جمله به مکه فرو آمد و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست. و...

این سوره دویست و چهل حرفست، پنجاه کلمه و پانزده آیه، جمله به مکه فرو آمد و درین سوره هیچ ناسخ و منسوخ نیست. و فی الخبر عن ابی بن کعب قال: قال رسول اللَّه (ص): من قرأ سورة «و الشّمس» فکانّما تصدّق بکلّ شی‌ء طلعت علیه الشّمس و القمر. ,

قوله: وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها ای اشراقها اذا ارتفعت و بلوغها «ضحی» النّهار. و قیل: المراد به النّهار کلّه «وَ الشَّمْسِ» سراج النّهار لقوله: وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِراجاً. و قیل: «ضحی» حین تطلع «الشّمس» فیصفو ضوءها. و قال مقاتل «ضحیها» ای حرّها کقوله فی سورة طه: «وَ لا تَضْحی‌» ای لا یوذیک الحرّ. ,

وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها ای تبعها «و القمر» یتلوا «الشّمس» لیلة الهلال تغرب «الشّمس» و یغرب «القمر» بعقبها یقال. هذا تلو هذا، ای تابعه و نظیره. قال الزجاج: لیلة البدر یتلوها فی الاضاءة و النّور الکامل. ,

وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها الهاء راجعة الی الارض، ای «جلّی» الارض او الی «الشّمس» ای «جلّی» «الشّمس» و کشفها باضاءتها و ذلک لانّ «الشّمس» انّما یتبیّن اذا انبسط «النّهار». و قیل: الهاء کنایة عن الظّلمة فان لم یجر کما ذکر لانّ معناها معروف. ,

وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها ای یغشی الشّمس حین تغیب فتظلم الآفاق و قیل: «یغشی» الارض بالظّلمة. ,

وَ السَّماءِ وَ ما بَناها ای و من بناها و هو اللَّه عزّ و جلّ، و ما بمعنی من کقوله تعالی: فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ ای من طاب لکم: و کان عبد اللَّه بن زبیر یقول للرّعد: سبحان ما سبّحت له. ,

وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها ای و من بسطها. ,

وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها ای «سوّی» خلقها و ترکیبها. فسوّی الیدین و الرّجلین و سائر الاعضاء. قیل: اراد به آدم (ع) و قیل: هو عامّ اراد جمیع الانس و الجنّ. ,

فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها ای بیّن لها الخیر و الشّرّ و علّمها الطّاعة و المعصیة. ,

قال الزجاج: معنی الالهام التّوفیق و الخذلان ای وفّقها للایمان و الطّاعة و خذلها بالکفر و المعصیة. و هذا بیّن انّ اللَّه عزّ و جلّ خلق فی المؤمن التّقوی و فی الکافر الفجور. ,

و فی الخبر الصّحیح عن عمران بن حصین عن رجلین من مزینة قالا: یا رسول اللَّه أ رأیت ما یعمل النّاس یکدحون فیه الشی‌ء قضی علیهم و مضی فیهم من قدر سبق ام فیما یستقبلون؟ ,

فقال: «لا بل شی‌ء قضی علیهم و تصدیق ذلک فی کتاب اللَّه عزّ و جلّ: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ,

و عن جابر قال: جاء سراقة بن مالک بن جعثم فقال: یا رسول اللَّه! بیّن لنا دیننا کانّا خلقنا الآن فیم العمل الیوم فیما جفّت به الاقلام و جرت به المقادیر، او فیما یستقبل. قال: «بل فیما جفّت به الاقلام و جرت به المقادیر». ,

قال: ففیم العمل؟ فقال: «اعملوا فکلّ میسّر لما خلق له». ,

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاها هذا جواب القسم تأویله: لقد «افلح» لمّا طال الکلام جعل طول الکلام عوضا من اللام فحذفت و المعنی: فازت و سعدت نفس «زَکَّاها» اللَّه ای اصلحها و طهّرها من الذّنوب و وفّقها للطّاعة. ,

وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها ای خابت و خسرت نفس اضلّها اللَّه و خیّبها من کلّ خیر. و قال الحسن: معناه: قد افلح من ذکی نفسه فاصلحها و حملها علی طاعة اللَّه عزّ و جلّ. ,

وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها ای خسر من «دسّی» نفسه بمعصیة اللَّه، ای اخفاها، فکان العاصی برکوبه المعصیة ابدا یخفی نفسه و یخمل ذکره، و اللّئیم ابدا خفیّ المکان و الشّریف مشهور المکان. و «دَسَّاها» اصله «دسّاها» من التّدسیس و هو اخفاء الشّی‌ء فابدل من سین الثّانیة یاء تخفیفا و کراهیة للتّضعیف. و فی الخبر عن زید بن ارقم قال: لا اقول لکم الّا ما قال رسول اللَّه (ص) لنا: «اللّهم انّی اعوذ بک من العجز و الکسل و البخل و الجبن و الهمّ و عذاب القبر. ,

اللّهمّ آت نفسی «تَقْواها» و زکّها، انت خیر من «زَکَّاها»، انت ولیّها و مولیها. اللّهمّ انّی اعوذ بک من علم لا ینفع و من نفس لا تشبع و من قلب لا یخشع و من دعوة لا یستجاب لها». ,

کَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْواها ای بطغیانها و عدوانها و بخروجها عن طاعة اللَّه ای الطّغیان حملهم علی التّکذیب. الواو فیه مقلوبة عن الیاء، تقول: طغی یطغی طغیانا و طغوی. و قیل: «بِطَغْواها» ای بعذابها و هو اسم لذلک العذاب کقوله: فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِکُوا بِالطَّاغِیَةِ، و قیل: «بِطَغْواها» ای باجمعها. ,

إِذِ انْبَعَثَ أَشْقاها ای نهض و قام اشقاها لعقر النّاقة و الانبعاث الاسراع فی الطّاعة للباعث، ای کذّبوا بالعذاب و کذّبوا صالحا لمّا انْبَعَثَ أَشْقاها و هو قدار بن سالف و کان رجلا اشقر ازرق قصیرا. و قیل: کانا رجلین قدار بن سالف و مصدع بن دهر. ,

«فَقالَ لَهُمْ» ای للقوم کلّهم «رَسُولُ اللَّهِ» یعنی: صالحا (ع) ناقَةَ اللَّهِ وَ سُقْیاها ای ذروا «ناقَةَ اللَّهِ» و ذروا «سُقْیاها» ای احذروا «ناقَةَ اللَّهِ» و شربها فی یومها. ,

فَکَذَّبُوهُ یعنی: صالحا فیما اخبرهم بحلول العذاب «فَعَقَرُوها» یعنی: النّاقة اسند الفعل الیهم جمیعا لانّهم رضوا به فَدَمْدَمَ عَلَیْهِمْ رَبُّهُمْ قال عطا و مقاتل: ای: دمّر «عَلَیْهِمْ رَبُّهُمْ» فاهلکهم و اطبق علیهم العذاب. و الدّمدمة اهلاک باستیصال تقول العرب: دممت علی فلان ثمّ تقول من المبالغة: دممت بالتّشدید، ثمّ تقول من تشدید المبالغة دمدمت «بِذَنْبِهِمْ» یعنی: بتکذیب الرّسول و عقر النّاقة «فَسَوَّاها» ای «سوّی» الدّمدمة. «عَلَیْهِمْ» یعنی: عمّهم بها فلم یفلت منهم احد. و قیل: «سوّی» ثمود بالهلاک، ای انزل بکبیرها و صغیرها «فسوّی» بینهم، و ذلک لانّهم کلّهم رضوا بعقر النّاقة فعمّهم اللَّه بالعقوبة. یقال: لم ینبعث قدار حتّی دامرهم کلّهم «فسوّی» العذاب بینهم. و قیل: «سوّی» الارض بهم فجعلهم غثاء و هشیما. ,

وَ لا یَخافُ عُقْباها قرأ ابن عامر و عاصم و حمزة و الکسائی: فلا یخاف بالفاء ای «لا یَخافُ» اللَّه عاقبة ما صنع بهم و لا یبالی و الفعل للَّه سبحانه. و قرأ الباقون: بالواو و الفعل للاشقی و فی الکلام تقدیم و تأخیر ای انْبَعَثَ أَشْقاها وَ لا یَخافُ عُقْباها و قیل: «لا یَخافُ» صالح «عقبی» ما صنع اللَّه بهم. ,

عکس نوشته
کامنت
comment