این از رشیدالدین میبدی کشف الاسرار و عدة الابرار 2

این سوره یازده آیتست، چهل کلمه، صد و نود و دو حرف، جمله به مکه فرو آمد و سوم سوره است که از آسمان فرو آمد. اوّل سوره اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ فرو آمد، پس سوره «ن وَ الْقَلَمِ»، پس سوره و الضحی. و درین سورة هیچ ناسخ و منسوخ نیست. ,

و در فضلیت سوره ابی بن کعب روایت کند، از مصطفی (ص)، که گفت: «هر که سوره «و الضّحی» برخواند، حقّ جلّ جلاله او را در جمله آن قوم آرد که اللَّه پسندد و رضا دهد که پیغامبر (ص) از بهر ایشان شفاعت کند و آن گه بعدد هر یتیمی و هر سائلی که در عالم است ده نیکی در دیوان وی بنویسند». و در سبب نزول این سورة علماء تفسیر مختلف‌اند. قومی گفتند: روزگاری وحی از آسمان منقطع گشت. ابن عباس گفت: پانزده روز. مقاتل گفت: چهل روز. ابن جریج گفت: دوازده روز. کافران مکه چون دیدند که وحی منقطع گشته و جبریل نمی‌آید، گفتند: انّ محمدا ودّعه ربّه و قلاه. ,

ربّ العالمین بخواب ایشان این سوره فرستاد. اکنون خلافست که انقطاع وحی را سبب چه بود قومی گفتند: جهودان از مصطفی (ص) سه مسأله پرسیدند قصّه ذو القرنین و اصحاب الکهف و مسأله روح. رسول خدا (ص) ایشان را جواب این داد که: «ساخبرکم غدا» ,

و لم یقل ان شاء اللَّه گفت: آری خبر کنم شما را فردا و نگفت ان شاء اللَّه باین سبب چند روز وحی منقطع گشت و کافران آن سخن گفتند. پس ربّ العالمین مصطفی (ص) را فرمود که: «وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ‌ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ». و شرح این در سوره الکهف مستوفی رفت. قومی گفتند: سبب احتباس وحی آن بود که سگ بچه‌ای در خانه رسول (ص) شد و در زیر سریر گریخت و آنجا بماند تا بمرد و رسول را (ص) از آن هیچ خبر نه. پس رسول (ص) خوله را گفت: «یا خولة ما حدث فی بیتی لا یأتینی جبرئیل» ,

گویی در خانه ما چه حادث شده که جبرئیل نمی‌آید و از ما وامانده؟ خوله در جست و جوی ایستاد تا آن جرو مرده را از زیر سریر بیرون آورد و بیفگند. پس جبرئیل فرو آمد و رسول عتاب میکند او را در آن تأخیر که رفت و جبریل میگوید: «یا خولة اما علمت انا لا ندخل بیتا فیه کلب او صورة. و در حدیث خوله است: فجاء نبی اللَّه (ص) یرعد و کان ذلک علامة الوحی. ,

فقال: یا خولة دثّرینی. فانزل اللَّه تعالی: الضُّحی‌. وروی انّ المسلمین قالوا: یا رسول اللَّه اما ینزل علیک الوحی؟ فقال: «و کیف ینزل علیّ الوحی و انتم لا تتّقون‌ براجمکم و لا تقلمون اظفارکم. فانزل اللَّه جبرئیل بهذه السّورة. فقال النّبی (ص): «یا جبرئیل ما جئت حتّی اشتقت الیک»! فقال جبرئیل (ع): انّی کنت اشدّ شوقا الیک و لکنّی عبد مأمور و ما نتنزّل الّا بامر ربّک. ,

و فی الخبر عن جندب بن سفیان قال: اشتکی رسول اللَّه (ص) فمکث لیلتین او ثلثا لا یقوم فجاءت امرأة فقالت: ما اری شیطانک الّا قد ترکک لم اره قربک منذ لیلتین او ثلاث؟! ,

یقال انّ المرأة الّتی قالت ذلک امّ جمیل امرأة ابی لهب اخت ابی سفیان فانزل اللَّه تعالی: «وَ الضُّحی‌» یعنی: النّهار کلّه من طلوع الشّمس الی الغروب و کلّ ساعة النّهار ما دامت الشّمس صاعدة ضحی و ضحوة. و العرب تستغنی بذکر بعض الشّی‌ء عن کلّه. و فی القرآن کثیر من ذکر ساعات النّهار بمعنی کلّه و ذکر ساعات اللّیل بمعنی کلّه. و قیل: اقسم اللَّه تعالی بصلاة «الضّحی». و قیل: هی السّاعة الّتی کلّم اللَّه فیها موسی (ع) و هی السّاعة الّتی القی السّحرة فیها سجّدا لقوله تعالی وَ أَنْ یُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًی. و قال اهل المعانی: فیه و فی امثاله اضمار و تقدیره: و ربّ «الضّحی». ,

وَ اللَّیْلِ إِذا سَجی‌ ای سکن و استقرّ ظلامه و تناهی فلا یزداد بعد ذلک یقال بحر ساج ای ساکن. و قیل: سکن فیه الخلق. و قیل: عنی باللّیل لیلة المعراج. قوله: ما وَدَّعَکَ رَبُّکَ هذا جواب القسم، ای «ما» ترکک «ربّک» من انعامه و اکرامه و وحیه و الهامه و اشتقاقه من تودیع المسافر. و قیل: هو من تودیع الثّوب و هو صونه عن الابتذال وَ ما قَلی‌ ای ما ابغضک منذ احبّک. ,

وَ لَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْأُولی‌ ای و الدّار «الآخرة» و ما اعدّ اللَّه سبحانه فیها «خَیْرٌ لَکَ» من الدّار الدّنیا و ما فیها لانّها تدوم و تبقی و هذه تبید و تفنی و فیه اضمار القسم و اللّام خبره مجازه و اللَّه لَلْآخِرَةُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْأُولی‌. و قیل: معناه: و لآخر عمرک «خیر» من اوّله لمّا تنال فیه من النّصر و الفتح و الظّفر. و فی الخبر عن علقمة عن عبد اللَّه قال: قال رسول اللَّه (ص): «انّا اهل بیت اختار اللَّه لنا» الآخرة علی الدّنیا». ,

وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی‌ ای «یُعْطِیکَ» من النّصر و الفتح و التّمکین و کثرة المؤمنین فی الدّنیا و من الثّواب و الکرامة فی العقبی ما یرضیک، و قیل: «یعطیک» الف قصر من لؤلؤ ترابها المسک و فیها ما یلیق بها من الازواج و غیرها. ,

و قال ابن عباس: هو الشّفاعة فی مذنبی امّته و لمّا نزلت هذه الآیة ,

قال النّبی (ص): «اذا لا ارضی و واحد من امّتی فی النّار». ,

و عن عبد اللَّه بن عمرو بن العاص: انّ النّبی (ص) تلا قول اللَّه تعالی فی ابراهیم (ع): «فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی فَإِنَّکَ غَفُورٌ رَحِیمٌ». ,

و قال عیسی (ع): «إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ». ,

فرفع یدیه ثمّ قال: «اللّهم امّتی امّتی» فبکی. فقال اللَّه عزّ و جلّ: «یا جبرئیل اذهب الی محمد و ربّک اعلم فسئله ما یبکیک». فاتاه جبرئیل فسأله فاخبره رسول اللَّه (ص) فقال اللَّه عزّ و جل: «یا جبرئیل اذهب الی محمد فقل: انّا سنرضیک فی امّتک و لا نسوؤک» ,

و قال حرب بن شریح: سمعت ابا جعفر محمد بن علی (ع) یقول: «انّکم معشر اهل العراق تقولون ارجی آیة فی القران ارجی «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی‌ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» و انّا اهل البیت نقول: ارجی آیة فی کتاب اللَّه: وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی‌. ,

و عن جعفر بن محمد (ع) قال: دخل رسول اللَّه (ص) علی فاطمة علیها السّلام و علیها کساء من ثلّة الإبل و هی تطحن بیدها و ترضع ولدها فدمعت عینا رسول اللَّه (ص) لمّا ابصرها. فقال: «یا بنیّتاه تعجّلی مرارة الدّنیا بحلاوة الآخرة فقد انزل اللَّه علیّ: وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی‌. ,

قال موسی علیه السلام: «وَ عَجِلْتُ إِلَیْکَ رَبِّ لِتَرْضی‌». و قال لمحمد (ص): وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی‌ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فکم بین من یتکلّف لیرضی ربّه و بین من یعطیه ربّه لیرضی. ثمّ اخبر اللَّه عزّ و جلّ عن حاله الّتی کان علیها قبل الوحی و ذکّره نعمه فقال جلّ ذکره: أَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فَآوی‌ روی عن ابن عباس قال: قال رسول اللَّه (ص) «سألت ربّی مسألة وددت انّی لم اکن سألته قلت: یا ربّ انّک آتیت سلیمان بن داود ملکا عظیما و آتیت فلانا کذا و آتیت فلانا کذا. قال: یا محمد ا لم اجدک یتیما فاویتک؟ قلت: بلی ای ربّ. قال: ا لم اجدک ضالا فهدیتک ؟ قلت: بلی ای ربّ: قال: الم اجدک عائلا فاغنیتک؟ قلت: بلی ای ربّ» ,

و معنی الآیة أَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً صغیرا فقیرا حین مات ابواک و لم یخلفا لک مالا و لا مأوی فجعل لک مأوی و ضمّک الی عمّک ابی طالب حتّی احسن تربیتک و کفاک المؤنة. الیتیم عند العرب الّذی مات ابوه و العجمی ماتت امّه. فاذا ماتا عنه جمیعا فهو لطیم هذا کلّه قبل الحلم. و فی الخبر: لا یتمّ بعد حلم. ,

و سئل جعفر بن محمد الصّادق (ع) لم اوتم النّبی (ص) عن ابویه؟ قال: «لئلّا یکون علیه حقّ لمخلوق» ,

و قیل: لئلّا یسبق الی قلب بشر انّ الّذی نال من العزّ و الشّرف و القهر علی اعدائه کان ذلک عن تظاهر او توارث احدا و تعاضد عشیرة او اکتساب نسب بقوّة الوالدین و کذا القول فی حکمة ما کان من فقره و قلّة ذات یده اذ لو کان له مال لکان یسبق الی الاوهام انّ الّذی نال نال بالمال و الانفاق فایتمه و افقره کی یتمّ حجّته بانّ مثل هذا فی ضعفه و قلّة ذات یده و انقطاعه من عشیرته یعلو کلّ هذا العلوّ و یقهر کلّ هذا القهر علی الاغنیاء و الملوک و اهل القبائل لا یکون الّا الحقّ من جحده زلّ و من اعرض عنه ذلّ. و قیل: معنی «الیتیم هاهنا الشّریف الفرید الّذی هو مفقود المثل عدیم النظیر کالدّرة الیتیمة الّتی لا یوجد لها مثل و لا نظیر فیکون المعنی: أَ لَمْ یَجِدْکَ فی العزّ و الشّرف و النّباهة کالدّرة الیتیمة لا مثل لها: «فاویک فی دار اعدائک فکنت بین القوم معصوما محروسا و آویک الی کرامته و اصطفاک لرسالته. ,

وَ وَجَدَکَ ضَالًّا فَهَدی‌ ای ضَالًّا عن معالم النّبوة و احکام الشّریعة غافلا عنها فهدیک الیها کما قال تعالی: وَ إِنْ کُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغافِلِینَ ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ. و قیل: معناه: وَجَدَکَ بین قوم ضلال فهداهم بک و قیل: وَجَدَکَ ضَالًّا ای خفیّا علی النّاس لا تعرف منزلتک عند اللَّه فابرزک حتّی عرفت و فَهَدی‌ قومک الیک من قول العرب: ضلّ الماء فی اللّبن اذا خفی فیه و فَهَدی‌ العروس اذا جلاها. و روی ابو الضّحی عن ابن عباس: انّ النّبی (ص) ضلّ فی شعاب مکة فی حال صباه و کان عبد المطّلب یطلبه و یقول: متعلّقا باستار الکعبة: ,

24 یا ربّ فاردد ولدی محمدا ردّ الیّ و اصطنع عندی یدا.

وجده ابو جهل فردّه الی عبد المطّلب فمنّ اللَّه علیه حیث خلّصه علی یدی عدوّه و فی حدیث کعب الاحبار فی مولد رسول اللَّه (ص) انّ حلیمة لمّا قضت حقّ الرّضاع جاءت برسول اللَّه (ص) لتردّه الی عبد المطّلب، قالت حلیمة: فاقبلت اسیر حتّی اتیت الباب الاعظم من ابواب مکة فسمعت منادیا ینادی هنیئا لک یا بطحاء مکة الیوم یردّ علیک النّور و الدّین و البهاء و الجمال. قالت. ثمّ وضعت رسول اللَّه (ص) لاقضی حاجة و اصلح ثیابی فسمعت هدّة شدیدة فالتفتّ فلم اره! فقلت: معاشر النّاس این الصّبی؟ قالوا: ای الصّبی؟ قلت: محمد بن عبد اللَّه بن عبد المطّلب الّذی نضر اللَّه به وجهی و اغنی عیلتی. قالوا: ما رأینا شیئا فلمّا ایئسونی وضعت یدی علی امّ رأسی. قلت: وا محمداه وا ولداه. فابکیت جواری الابکار لبکائی و ضجّ النّاس معی بالبکاء حرقة لی. فاذا انا بشیخ یتوکّأ علی عصا قال: مالک ایّتها السّعدیة؟ قلت: فقدت ابنی محمدا، قال: لا تبکی انا ادلّک علی من یعلم علمه و ان شاء ان یردّه فعل. قلت: فدتک نفسی و من هو؟ قال: الصّنم الاعظم هبل. قالت فدخل و انا انظر فطاف بهبل و قبّل رأسه و ناداه یا سیّداه لم تزل منّتک علی قریش قدیمة و هذه السّعدیة تزعم انّ ابنا لها قد ضلّ فردّه ان شئت و اخرج هذه الوحشة عن بطحاء مکة فانّها تزعم ان ابنها محمدا قد ضلّ فانکبّ هبل علی وجهه و تساقطت الاصنام. و قالت: الیک عنّا ایّها الشّیخ انّما هلاکنا علی یدی محمد قالت: فاقبل الشّیخ اسمع لاسنانه اصطکاکا و لرکبته ارتعادا و قد القی عکازته من یده و هو یقول: یا حلیمة انّ لابنک ربّا لا یضیّعه فاطلبیه علی مهل. قالت: فانتهی الخبر الی عبد المطّلب فسلّ سیفه لا یثبت له احد من شدّة غضبه و نادی باعلی صوته یال غالب یال غالب! و کانت دعویهم فی الجاهلیة فاجابته قریش باجمعها فرکب و رکبت قریش معه فاخذا علی مکة و انحدر عن اسفلها. فلمّا ان لم یر شیئا ترک النّاس و اقبل الی البیت الحرام فطاف سبعا ثمّ انشأ یقول: ,

26 یا ربّ ردّ راکبی محمدا ردّ الیّ و اتّخذ عندی یدا

27 یا ربّ ان محمدا لم یوجدا فجمع قومی کلّهم یبدّدا

فسمعنا منادیا ینادی من الهواء معاشر النّاس لا تضجّوا فانّ لمحمد ربّا لا یخذله و لا یضیّعه. قال عبد المطّلب یا ایّها الهاتف و من لنا به و این هو؟ قال: هو بوادی تهامة عند شجرة الیمن فاقبل عبد المطّلب راکبا متسلّحا فلمّا صار فی بعض الطّریق تلقّاه ورقة بن نوفل فصارا جمیعا یسیران فبیناهم کذلک اذ النّبی (ص) قائم تحت شجرة یجذب الاغصان و یعبث بالورق. ,

قال له عبد المطّلب: من انت یا غلام قال: انا محمد بن عبد اللَّه بن عبد المطّلب. ,

قال: عبد المطّلب. فدتک نفسی فانا جدّک. ثمّ حمله علی قربوس سرجه و ردّه الی مکة و اطمأنّت قریش بعد ذلک فذلک قوله: وَ وَجَدَکَ ضَالًّا فَهَدی‌ یعنی: ضالا فی شعاب مکة فهداک الی جدّک عبد المطّلب. و قیل: وَ وَجَدَکَ ضَالًّا نفسک لا تدری من انت فعرّفک نفسک و حالک و اعلم انّ الضّلال له وجوه فی العربیّة غیر الغیّ مشهورة منها قول موسی «فَعَلْتُها إِذاً وَ أَنَا مِنَ الضَّالِّینَ» ای من الجاهلین. و قال اخوة یوسف لابیهم: «إِنَّکَ لَفِی ضَلالِکَ الْقَدِیمِ» ای فرط الحبّ لیوسف. و قال النّسوة لامرأة العزیز. «إِنَّا لَنَراها فِی ضَلالٍ مُبِینٍ» ای غلب علیها حبّ یوسف. و قال عزّ و جلّ فی شهادة النّساء علی الاموال «أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما» یعنی: ان تنسی الشّهادة. و قال فی قصّة اصحاب جنة مارب. «إِنَّا لَضَالُّونَ» ای مخطئون الطّریق لیس الضّلال فی هذه الآیات من الغیّ فی شی‌ء و ما کان رسول اللَّه (ص) «ضالّا» ضلال الغیّ قطّ و فی حدیث غیر واحد من الصّحابة. ,

«کنت نبیّا و انّ آدم لمنجدل فی طینته». ,

و فی الحدیث کان اوّل الانبیاء فی التّسمیة و آخرهم فی البعثة و کان قبل المبعث یخاوض المشرکین و تزوّج فیهم خدیجة لکنّه لم یعبد صنما و لا شیئا من الطّواغیت قطّ و لا اتی شیئا من الفواحش. ,

وَ وَجَدَکَ عائِلًا ای فقیرا فاغناک بمال خدیجة تبدّله لک ثمّ بمال الغنائم حیث اجلها لک. تقول: عال یعیل اذا افتقروا عال یعیل اذا صار ذا عیال. و قال مقاتل: فرضاک بما اعطاک من الرّزق و اختاره الفراء و قال: لم یکن غنیّ عن کثرة المال و لکنّ اللَّه رضاه بما آتاه و ذلک حقیقة الغنی. ,

و فی الخبر عن ابی هریرة قال: قال رسول اللَّه (ص): «لیس الغنی عن کثرة العرض و لکنّ الغنی غنی النّفس. ,

و عن عبد اللَّه ابن عمرو: انّ رسول اللَّه (ص) قال: «قد افلح من اسلم و رزق کفافا و قنّعه اللَّه بما آتاه. ,

و قیل: لمّا نزّل أَ لَمْ یَجِدْکَ یَتِیماً فَآوی‌ قال بارفع صوته: «بلی یا ربّ کنت «یتیما» فاویتنی، کنت «ضالّا» فهدیتنی، کنت «عائلا» فاغنیتنی: ثمّ قال: «یمنّ علیّ ربی و هو اهل المنّ. ثمّ اوصاه بالیتامی و الفقراء فقال: فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ لا تحقره و لا تظلمه فقد کنت «یتیما». ,

و قال الزجاج: لا تقهره علی ماله و لا تغلبه علی حقّه فتذهب به لضعفه. و کذا کانت العرب تفعل فی امر الیتامی تأخذ اموالهم و تظلمهم حقوقهم. ,

روی ابو هریرة عن النّبیّ (ص) قال: «خیر بیت فی المسلمین بیت فیه یتیم یحسن الیه و شرّ بیت فی المسلمین بیت فیه یتیم یساء الیه. ثمّ قال باصبعه انا و کافل «الیتیم» فی الجنّة هکذا و هو یشیر باصبعیه». ,

و عن انس بن مالک قال: قال رسول اللَّه (ص): «اذا بکی «الیتیم» وقعت دموعه فی کفّ الرّحمن فیقول اللَّه من ابکی هذا «الیتیم» الّذی و اریت والده تحت الثّری؟ من اسکته فله الجنّة». ,

و عن عمر بن الخطاب قال: قال رسول اللَّه (ص): «انّ الیتیم» اذا بکی اهتزّ لبکائه عرش الرّحمن فیقول اللَّه عزّ و جلّ لملائکته: «یا ملائکتی من ابکی هذا «الیتیم» الّذی غیّبت اباه فی التّراب»؟ فیقول الملائکة ربّنا انت اعلم. فیقول اللَّه یا ملائکتی انّی اشهدکم ان من اسکته و ارضاه ان ارضیه یوم القیامة». ,

قال: فکان عمر اذا رأی یتیما مسح رأسه و اعطاه شیئا. ,

و عن انس بن مالک قال: منّ ضمّ یتیما و کان فی نفقته و کفاه مئونته کان له حجابا من النّار یوم القیامة و من مسح برأس یتیم کان له بکلّ شعرة حسنة. ,

و روی انّ ابراهیم الخلیل (ع) قال: الهی ما جزاء من «اوی» یتیما؟ قال: «اظلّه فی ظلّی و ادخله جنّتی». ,

قوله: وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ قال المفسّرون: یرید «السّائل» علی الباب، ای لا تزجره اذا سألک فقد کنت فقیرا اذا ما ان تطعمه و امّا ان تردّه ردّا لیّنا جمیلا. یقال: نهره و انتهره اذا استقبله بکلام یزجزه. و عن ابی هریرة قال: قال النّبی (ص) لا یمنعنّ احدکم السّائل ان یعطیه اذا سأل و ان رأی فی یده قلبین من ذهب. ,

و عن ابراهیم بن ادهم قال: نعم القوم السّوّال یحملون زادنا الی الآخرة. و قال ابراهیم «السّائل»یرید الآخرة یجی‌ء الی باب احدکم فیقول: هل توجّهون الی اهالیکم بشی‌ء؟ و فی بعض الاخبار اذا رددت «السّائل» ثلاثا فلم یرجع فلا علیک ان تزبره. و عن الحسن فی قوله عزّ و جلّ: وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ قال: اما انّه لیس بالسّائل الّذی یأتیک لکن طالب العلم. قال یحیی بن آدم: اذا جاءک طالب العلم فلا تنتهره. ,

وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ ای بلّغ ما ارسلت به و حدّث بالنّبوّة و القرآن الّذی اتیک اللَّه عزّ و جلّ و هی اجلّ النّعم و قیل: اعظم نعم اللَّه علیه القرآن هذا کقوله: «فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ.»: و قال الکلبی: امره ان یقرأ القرآن. و قیل: هو من قوله: «فَاذْکُرُوا آلاءَ اللَّهِ». و فی الخبر عن النّعمان بن بشیر قال: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول علی المنبر «من لم یشکر القلیل، لم یشکر الکثیر و من لم یشکر النّاس لم یشکر اللَّه و التّحدّث بنعمة اللَّه شکر و ترکه کفر و الجماعة رحمة و الفرقة عذاب». ,

و قال (ص): «من اعطی خیرا فلم یر علیه سمّی بفیض اللَّه معادیا لنعمة اللَّه». ,

و قیل: اذا عملت خیرا فحدّث به اخوانک و ثقاتک و کان عبد اللَّه بن غالب اذا اصبح یقول: لقد رزقنی اللَّه البارحة، خیرا قرأت کذا و صلّیت کذا و ذکرت اللَّه کذا و فعلت کذا. فیقال له: یا بافراس انّ مثلک لا یقول مثل هذا. فقال: یقول اللَّه عزّ و جلّ: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ و تقولون انتم لا تحدّث «بِنِعْمَةِ رَبِّکَ» و صحّ‌ ,

عن رسول اللَّه (ص) انّه قال: «انا سیّد ولد آدم و لا فخر، و اوّل من تنشر الارض عن جمجمة رأسه و لا فخر، و اوّل من یأخذ بحلقة باب الجنّة فیقعقعها ,

و السّنّة فی قراءة ابن کثیر ان یکبّر من اوّل سورة «وَ الضُّحی‌» علی رأس کلّ سورة حتّی یختم القرآن فیقول اللَّه اکبر، و کان سبب التّکبیر انّ الوحی لمّا احتبس قال المشرکون: هجره شیطانه و ودّعه فاغتمّ النّبی (ص) لذلک. فلمّا نزل «وَ الضُّحی‌» کبّر رسول اللَّه (ص) فرحا بنزول الوحی و اتّخذوه سنّة. ,