این از رشیدالدین میبدی کشف الاسرار و عدة الابرار 2

رشیدالدین میبدی

آثار رشیدالدین میبدی

رشیدالدین میبدی

این سورة النمل جمله بمکه فرو آمد از آسمان و در آن ناسخ و منسوخ نه، مگر یک آیت: فَمَنِ اهْتَدی‌ فَإِنَّما یَهْتَدِی...

این سورة النمل جمله بمکه فرو آمد از آسمان و در آن ناسخ و منسوخ نه، مگر یک آیت: فَمَنِ اهْتَدی‌ فَإِنَّما یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَقُلْ إِنَّما أَنَا مِنَ الْمُنْذِرِینَ منسوخ است بآیت سیف و این سورت چهار هزار و هفتصد و نود و نه حرف است و هزار و صد و چهل و نه کلمت و نود و سه آیت. و در فضیلت سوره ابیّ کعب روایت کند از مصطفی (ص) قال: من قرأ طس سلیمان کأنّ له من الاجر عشر حسنات بعدد من صدّق بسلیمان و کذّب به و هود و شعیب و صالح و ابراهیم و یخرج من قبره و هو ینادی لا اله الّا اللَّه». ,

«طس» بقول ابن عباس نامی است از نامهای خداوند جلّ جلاله سوگند بنام خود یاد کرده که این سورت آیات قرآن است، و بقول قتاده نامی است از نامهای قرآن، قومی گفتند طا اشارتست بنام لطیف، سین اشارتست بنام سمیع، و درین حروف اوائل سور سخن فراوان رفت از پیش. «تلک»، ای هذه الحروف آیات القرآن، و هی آیات کتاب مبین. قال فی هذه السورة: آیاتُ الْقُرْآنِ وَ کِتابٍ مُبِینٍ، و قال فی سورة الحجر: آیاتُ الْکِتابِ وَ قُرْآنٍ مُبِینٍ لانّ القرآن و الکتاب اسمان علمان للمنزل علی محمد (ص) و وصفان له، لانّه یقرأ و یکتب، فحیث جاء بلفظ التعریف فهو العلم، و حیث جاء بلفظ النّکرة فهو الوصف، جمع اللَّه سبحانه بین صفتی القرآن فبیّن انّه یقرأ و یکتب، و فائدته انّه سبحانه بیّن انّ هذا القرآن مؤلّف من هذه الحروف الّتی هی اصل کلامهم و اصل کتابهم، فلمّا عجزوا عن الإتیان بسورة مثله دلّ ذلک علی انّه معجز من عنده. ,

هُدیً وَ بُشْری‌ لِلْمُؤْمِنِینَ ای القرآن هدی من الضّلالة و بشری بالجنّة، یعنی انّها آیات هادیة و مبشّرة، و قیل هدی لجمیع الخلق و بشری للمؤمنین خاصّة. ,

و قیل هدی للمذنبین و بشری للمؤمنین و خصّهم بالذّکر لانتفاعهم به، و محل هُدیً وَ بُشْری‌ رفع علی انّه خبر لابتداء: ای هو هدی، و یجوز النّصب علی الحال، کقوله: وَ هذا بَعْلِی شَیْخاً. ,

ثمّ وصف المؤمنین فقال: الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ ای الصّلوات الخمس فی مواقیتها و شرائطها، یُؤْتُونَ الزَّکاةَ المفروضة من اموالهم. و قیل یرید به صدقة الفطر. و قیل یرید تطهیر ابدانهم، وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ یعلمونها علما بالاستدلال. ,

و المعنی یعملون ما یعملون، عالمین بما لهم و علیهم. و قیل معناه و اذا علموا اجزاءهم کانوا انشط له و احرص علیه. ,

إِنَّ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ، ای لا یصدّقون بالبعث الّذی فیه جزاء الاعمال، زَیَّنَّا لَهُمْ أَعْمالَهُمْ، ای جعلنا جزاءهم علی کفرهم، انّا زیّنّا لهم الاعمال القبیحة حتّی رأوها حسنة و تزیینه لهم خذلانه ایّاهم، و انّه تعالی وکّلهم الی انفسهم فَهُمْ یَعْمَهُونَ ای یتردّدون فی ضلالتهم و شرکهم بلا نور من اللَّه و لا هدی کهدی المؤمنین، و هذه الآیة حجّة قاطعة علی المعتزلة و القدریة اذ قد اخبر عن نفسه جلّ جلاله انّه یزیّن اعمال الکفّار نصّا بلا تاویل، ففیه دلیل انّ ما اخبر من تزیین الشیطان فهو تبع لتزیینه کما انّ مشیّة عباده فی المعصیة تابعة لمشیّته فیه، اذ محال ان یکون مشیّة الخالق تبعا لمشیّة المخلوق، او تزیینه تبعا لتزیین الشیطان، و لهذا اخبر جل جلاله انّ الشیطان مقیّض کذلک غیر سابق الیه بقوله: وَ قَیَّضْنا لَهُمْ قُرَناءَ فَزَیَّنُوا لَهُمْ، فعلمنا انّ کلّ مشیّة منسوبة فی القرآن الی غیره او تزیین او اضلال فهو تبع له، اذ مستحیل ان یکون جل جلاله تبعا لهم او مزیّنا او مضلا او شائیا بقوّتهم، و کیف یکون ذلک و هو یملکهم و لا یملکونه؟ خلقهم کیف اراد بجمیع صفاتهم و آلاتهم، و هو فی جمیع صنعه فیهم و فی غیرهم، عدل عقل الخلیقة عدله ام لم یعقلوه. ,

أُوْلئِکَ الَّذِینَ لَهُمْ سُوءُ الْعَذابِ ای لهم فی الدنیا سوء العذاب بقتلهم فی یوم بدر و غیره من المواضع بالسّیف وَ هُمْ فِی الْآخِرَةِ هُمُ الْأَخْسَرُونَ لاشترائهم الضّلالة بالهدی فخسروا الجنّة و نعیمها و حرموا النّجاة من النّار و ذلک خسران فی خسران و لذلک قال: الْأَخْسَرُونَ، و قیل هو بمعنی الخاسرین فیکون افضل هاهنا للمبالغة لا للشّرکة. ,

وَ إِنَّکَ لَتُلَقَّی الْقُرْآنَ، ای تعطی القرآن کقوله: وَ لا یُلَقَّاها إِلَّا الصَّابِرُونَ. مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ، ای من عند ربّ العزّة علی لسان جبرئیل بامر حکیم حکم انّ القرآن من عنده نزل، عَلِیمٍ بخلقه الی ما ذا یصیرون. و قیل لَتُلَقَّی ای لتلقّن، یقال لقیته کذا فتلقاه، ای لقیته فتلقّن. ,

إِذْ قالَ مُوسی‌ لِأَهْلِهِ، یعنی اذکر اذ قال موسی لاهله، اهل الانسان من یختصّ به، و المراد بالاهل هاهنا امرأته ابنة شعیب، قال لها فی سفره اذ خرج من مدین یؤمّ الشام و قد ضلّ الطریق و أصلت زنده: إِنِّی آنَسْتُ ناراً ای ابصرتها من بعید، فامکثوا مکانکم، و کان الوقت شتاء، و وجد اهله البرد، فطلب موسی لهم صلاء سَآتِیکُمْ مِنْها بِخَبَرٍ عن الطّریق این هو، أَوْ آتِیکُمْ بِشِهابٍ قَبَسٍ نوّن کوفی و یعقوب و اضاف من بقی، فمن نوّن جعل القبس صفة لل «شّهاب» او بدلا، و من اضاف جعل «الشّهاب» الشّعله و «القبس» النّار، ای بشعلة نار، القبس بالسکون المصدر، و بالفتح الاسم، و الشهاب نور کالعمود من النار و غیرها، و منه الکواکب تمتد فی السماء شهب، و المعنی او آتیکم بشعلة نار ساطع اقتبسها من معظم النار ان لم اجد عندها من یدلّنی علی الطریق لَعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ، الاصطلاء الاستدفاء بالصّلاء و هی النار الموقده. و یقال فلان یصطلی بنار فلان ای یعیش فی ظلّه و یتغرّر به. قال مقاتل: النّار و هو النّور و هو نور ربّ العزة رآه لیلة الجمعة عن یمین الجبل بالارض المقدّسة. ,

فَلَمَّا جاءَها ای جاء موسی النّار التی ابصرها، نُودِیَ جاءه النّداء، و هو الکلام المسموع، ای نودی موسی بان بورک ای قدس. قال ابن عباس و ابن جبیر و الحسن: یعنی قدّس من فی النّار و هو اللَّه سبحانه عنی به نفسه. و قیل بورک ای جعل فیه البرکة و الخیر، بمعنی تبارک، و هذا کلام یجری مجری الدّعاء و حقیقته یرجع الی الخیر، و فیه اربع لغات: بارکک اللَّه، و بارک فیک، و بارک علیک و بارک لک. و قیل: معناه بورک من فی النّار نوره. و قیل «من» صلة و التقدیر: بورکت النّار وَ مَنْ حَوْلَها و هو قراءة ابی بن کعب و المعنی بورک فی النار و فیمن حولها، فسمّی النّار مبارکة کما سمّی البقعة مبارکة. و قیل: معنی من فی النّار انّه نادی موسی منها و اسمعه کلامه من جهتها. و فی النّار قولان: احدهما، انّها کانت نارا مضیئة محرقة کسائر النّیران. قال سعید بن جبیر: و هی احدی حجب اللَّه سبحانه یدلّ علیه‌ ,

قول النّبی (ص): «حجابه النّار لو کشفها لاحرقت سبحات وجهه کلّ شی‌ء ادرکه بصره». ,

ثمّ قرأ ابو عبیدة احدرواة: و هذا الخبر أَنْ بُورِکَ مَنْ فِی النَّارِ وَ مَنْ حَوْلَها، وَ سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و القول الثانی انّها کانت نورا مضیئا من غیر احراق، لانّها کانت متضرّمة فی شجرة خضراء. و جاء فی التفسیر انّها کلّما ازدادت تضرّما ازدادت الشجرة خضرة، و کانت سمرة. قال المفسّرون: کانت النّار نوره عزّ و جلّ، و انّما ذکر بلفظ النّار لانّ موسی حسبه نارا و العرب تضع احدهما موضع الآخر وَ مَنْ حَوْلَها یعنی الملائکة وَ سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ هذا ایضا من جملة ما نودی، و انّه سبحانه نزّه نفسه عمّا لا یلیق به. و قیل انّه کلام موسی لمّا دهاه الامر العظیم. ,

یا مُوسی‌ إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ ای الّذی ناداک أَنَا اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ. ,

وَ أَلْقِ عَصاکَ، هذا من جملة النّداء، فألقاها فَلَمَّا رَآها تَهْتَزُّ ای تتحرّک باضطراب کَأَنَّها جَانٌّ. قیل شبّهها بالجنّ لخفّته، و قال فی موضع آخر: فَإِذا هِیَ ثُعْبانٌ مُبِینٌ و هی الحیّة العظیمة، یعنی انّها فی سرعة الجانّ و خفته، و فی صورة الثّعبان و قوّته. و قیل انّها فی اوّل امرها جان علی قدر العصا ثمّ لا یزال تنتفخ و تربوا حتّی تصیر کالثعبان العظیم وَلَّی مُدْبِراً، ای ولیّ موسی مدبرا، ادبر عنها، و جعلها تلی ظهره، وَ لَمْ یُعَقِّبْ لم یرجع و لم یلتفت، تقول: عقّب الرّجل إذا رجع یقابل بعد ان ولّی. و قیل عقّب رجع علی عقبیه، یا مُوسی‌ لا تَخَفْ إِنِّی لا یَخافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ معناه لا یخاف المرسلون فی موضع الّذی یوحی فیه الیهم و الّا فالمرسلون اخوف من اللَّه من غیرهم. ,

إِلَّا مَنْ ظَلَمَ فی هذا الاستثناء قولان: احدهما انّه متّصل و ظلمهم ذنبهم قبل النبوّة، و قیل هو الصغیرة سمّیت ظلما، و التقدیر: لا یخاف لدیّ المرسلون الا رسول ظلم بارتکاب صغیرة، فانّه یخافنی الّا ان یتوب بعد ذلک فاغفر له، قال: الحسن قال اللَّه تعالی لموسی انّما اخفتک لقتلک القبطی، و القول الثانی انّه استثناء منقطع و معناه لکن من ظلم فانّه یخافنی الّا ان یتوب و یعمل صالحا فانّی اغفر له و ارحمه. ,

وَ أَدْخِلْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ انّما امر بادخال الید فی الجیب لانّ بردعته لم یکن لها کمّ، و قیل: فِی جَیْبِکَ ای فی قمیصک لانّه یجاب، ای یقطع تَخْرُجْ بَیْضاءَ لها شعاع کشعاع الشمس مِنْ غَیْرِ سُوءٍ ای برص و آفة، فِی تِسْعِ آیاتٍ کما یقال اعطانی عشرة من الإبل فیها فحلان، ای منها فحلان. قال الزجاج: تاویله اظهر هاتین الآیتین من تسع آیات و هنّ العصا و الید البیضاء و الجدب و نقص الثمرات و الطوفان و الجراد و القمّل و الضفادع و الدّم. و قیل فیه اضمار، و المعنی اذهب الی فرعون فی تسع آیات، ای مع تسع آیات إِنَّهُمْ کانُوا قَوْماً فاسِقِینَ. فَلَمَّا جاءَتْهُمْ آیاتُنا ای جاءهم موسی بالید و العصا مُبْصِرَةً، ای مستنیرة مبصرة بها کما تقول ابصر النّهار ای ابصر فیه، و مثله قوله: وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً، ای نیرة یبصر فیها، نصب علی الحال. و قیل: مبصرة تجعلهم بصراء و قیل: جاعلة لهم بصائر، قالُوا هذا سِحْرٌ مُبِینٌ. ,

وَ جَحَدُوا بِها لا یکون الجحود الا من علم من الجاحد. و قیل لا یکون الجحود الا بعد الاقرار بما عرف و اصل الجحد قلّة الخیر، و فی الباء قولان: احدهما، زیادة کقول الشاعر: نضرب بالسّیف و نرجوا بالفرج. ,

و الثانی باء السبب، ای ازالوا الخیر عنهم بسبب ردّهم آیات اللَّه و تکذیبهم حاملها. ,

وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ عرفتها و تحقّقت انّها من عند اللَّه، تیقّنت و استیقنت بمعنی واحد ظُلْماً لانفسهم وَ عُلُوًّا، ای ترفّعا و تکبّرا و انفة من اتباع موسی، و فی الآیة تقدیم و تاخیر، تقدیره: و جحدوا بها ظلما و علوّا و استیقنتها انفسهم انّها من عند اللَّه، الواو فی قوله: وَ اسْتَیْقَنَتْها واو الحال و ظُلْماً وَ عُلُوًّا مفعول له و العامل فیها: جَحَدُوا. فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ ای انظر کیف کان خاتمة امرهم الاغراق فی الدّنیا و النّار فی الأخری، هذا تأویل قوله: تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً... الآیة. ,

عکس نوشته
کامنت
comment