قوله از رشیدالدین میبدی کشف الاسرار و عدة الابرار 11

قوله تعالی: قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ یعنی آمرکم و اوصیکم بکلمة واحدة و هی قول لا اله الا اللَّه، قال: و هل جزاء لا اله الّا اللَّه الا الجنّة؟ فذلک قوله: هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ‌ ,

و عن عبد الرحمن القرشی عن عیاض الانصاری انّ رسول اللَّه (ص) قال: ان لا اله الا اللَّه کلمة عند اللَّه کریمة و لها عند اللَّه مکان من قالها صادقا بها ادخله اللَّه بها الجنة و من قالها کاذبا حقنت دمه و احرزت ماله و لقی اللَّه غدا فحاسبه. ,

و قیل معناه: اعظکم بخصلة واحدة و هی أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ ای لا جل اللَّه، لیس المراد من القیام الذی هو ضدّ الجلوس و انّما هو القیام بالامر الذی هو طلب الحق، کقوله: وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْیَتامی‌ بِالْقِسْطِ مَثْنی‌ یعنی اثنین اثنین متناظرین، وَ فُرادی‌ یعنی واحدا واحدا متفکّرین. ,

التفکّر طلب المعنی بالقلب تفکّر جست و جوی دل است در طلب معنی، و آن سه قسم است: یکی حرام یکی مستحبّ یکی واجب، تفکّر در صفات حق جلّ جلاله و در چرای کار وی حرام است که از ان تخم حیرت و نقمت زاید و همچنین تفکّر در اسرار خلق حرام است که از آن تخم خصومت زاید، و آن تفکّر که مستحبّ است تفکّر در صنع صانع است و در آلا و نعماء او. عبد اللَّه عباس گفت: تفکّروا فی آلاء اللَّه و لا تفکّروا فی ذات اللَّه. و تفکّر که واجب است تفکّر در کردار خویش است و در جستن عیب خویش و عرض نامه جرم خویش. و فرق میان تفکّر و تذکّر آنست که تفکّر جستن است و تذکّر یافتن. ,

ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا ما بِصاحِبِکُمْ مِنْ جِنَّةٍ الصاحب ها هنا هو الرسول و الجنّة الجنون و ما، نفی و جحد إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ ای ما هو الّا نذیر لَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذابٍ شَدِیدٍ العذاب هاهنا هو الساعة. ,

قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ کان رسول اللَّه (ص) قال لمشرکی مکة: لا تؤذونی فی قرابتی، فقالوا لقد سأل غیر شطط فلا تؤذوه فی قرابته، فلمّا سبّ آلهتهم قالوا لا ینصفنا یسألنا ان لا نؤذیه فی قرابته و هو یؤذینا فی آلهتنا، فنزلت: قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ. ,

و قیل: ما سألتکم فی تبلیغ الرّسالة و النصیحة من جعل فهو لکم، إِنْ أَجْرِیَ ای ما ثوابی إِلَّا عَلَی اللَّهِ وَ هُوَ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ من اعمالکم شَهِیدٌ علیم الشّهید و الخبیر و العلیم متقاربة المعنی غیر انّ العلم اذا اضیف الی الخفایا الباطنة یسمّی صاحبه خبیرا و اذا اضیف الی الامور الظاهرة یسمّی صاحبه شهیدا و اذا اضیف الی الکلّ یسمّی صاحبه علیما. و قیل: الشهید هو الذی یشهد علی الخلق یوم القیامة. بما علم و شاهد منهم. ,

قُلْ إِنَّ رَبِّی یَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَّامُ الْغُیُوبِ، فیه تقدیم و تأخیر، تقدیره: قل انّ ربّی علام الغیوب یقذف بالحقّ، ای ینزل الوحی من السماء فیقذفه الی خیر الانبیاء، هذا کقوله: وَ ما کُنْتَ تَرْجُوا أَنْ یُلْقی‌ إِلَیْکَ الْکِتابُ. ,

قُلْ جاءَ الْحَقُّ ای القرآن و الاسلام. و قال الباقر: یعنی السیف‌، وَ ما یُبْدِئُ الْباطِلُ وَ ما یُعِیدُ ای ذهب الباطل و زهق فلم یبق له بقیّة یبدی بها و لا یعید، هذا کقوله: بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الْباطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذا هُوَ زاهِقٌ. قال قتادة: الباطل هاهنا ابلیس، ای ما یخلق ابلیس و ما یبعث و عن ابن مسعود قال: دخل رسول اللَّه (ص) مکة و حول الکعبة ثلاثمائة و ستّون صنما فجعل یطعنها بعود معه و یقول: جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً، جاءَ الْحَقُّ وَ ما یُبْدِئُ الْباطِلُ وَ ما یُعِیدُ. ,

قُلْ إِنْ ضَلَلْتُ عن الحقّ و الهدی، فَإِنَّما أَضِلُّ عَلی‌ نَفْسِی ای عقوبة ذلک علی نفسی و اوخذ بجنایتی، وَ إِنِ اهْتَدَیْتُ الی الحقّ و الهدی، فَبِما یُوحِی إِلَیَّ رَبِّی اهتدیت، إِنَّهُ سَمِیعٌ لمن دعاه قَرِیبٌ بالاجابة لمن وحّده یسمع حمد الحامدین فیجازیهم و دعاء الداعین فیستجیب لهم.وَ لَوْ تَری‌ جواب لو محذوف، إِذْ فَزِعُوا هذا الفزع عند الموت حین یرون الملائکة، فَلا فَوْتَ هذا کقوله: وَ لاتَ حِینَ مَناصٍ. وَ أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ یعنی من تحت اقدامهم. و قیل: هو یوم بدر یروی ان فی هذه الامّة مسخا و خسفا و قذفا. و روی انّ رجلا من هذه الامّة یمسخ فیحدق به الناس فیرجمونه بالحجارة حتی یقتلوه. ,

و قیل: هم خسف بالبیداء، و ذلک فی الخبر انّ جیشا یغزون الکعبة لیخرّبوها ثمانون الفا فبینا هم ببیداء من الارض اذ خسف بهم فلا ینجوا منهم الّا الشرید الذی یخبر عنهم و هو من جهینة فلذلک قیل: و عند جهینة الخبر الیقین. و قال قتادة ذلک حین یخرجون من قبورهم و انّما قال أُخِذُوا مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ لانّهم حیث کانوا فهم من اللَّه قریب لا یبعدون عنه و لا یفوتونه. ,

وَ قالُوا آمَنَّا بِهِ یعنی حین عاینوا العذاب فی الدّنیا او فی الآخرة وقت البأس کقوله: حَتَّی إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ و کقوله: فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ. وَ أَنَّی لَهُمُ التَّناوُشُ یعنی من این لهم تناول التّوبة و نیل ما یتمنّون؟ ,

قال ابن عباس: یسئلون الرّدّ و لیس بحین الردّ. التّناوش التّناول من النّوش، تقول: ناش، ینوش، نوشا اذا تناول میگوید: چون تواند بود ایشان را دسترس بچیزی دور؟ و اگر بمدّ و همز خوانی بر قراءت ابو عمرو و حمزه و کسایی معنی آنست که: چون تواند بود ایشان را فرا چیزی یازیدن از جایی دور، من النئیش و هو الحرکة البطیئة، یقال: تناش اذا تحرّک لطلب شی‌ء بعد فوته، و المعنی: انّی لهم منال التوبة و الایمان بعد ما عاینوا الآخرة. ,

وَ قَدْ کَفَرُوا بِهِ ای بمحمد و القرآن مِنْ قَبْلُ نزول العذاب، وَ یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ الغیب هاهنا الظّنّ، یعنی یرمون محمدا (ص) بالظّنّ لا بالیقین و هو قولهم له: ساحر بل کاهن بل شاعر. و قال قتاده: یقولون بالظّنّ ان لا بعث و لا جنة و لا نار. ,

وَ حِیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ ما یَشْتَهُونَ، قال الحسن البصریّ: حیل بینهم و بین الایمان و التّوبة و الرّجوع الی الدّنیا، کَما فُعِلَ بِأَشْیاعِهِمْ ای اهل دینهم و موافقیهم من الامم الماضیة حین لم یقبل منهم الایمان و التّوبة. فی وقت البأس، إِنَّهُمْ کانُوا فِی شَکٍّ مُرِیبٍ ظاهر الشرک. ,