به جغذ گفت شبانگاه از پروین اعتصامی قطعه‌ 78

1 به جغذ گفت شبانگاه طوطی از سر خشم که چند بایدت اینگونه زیست سرگردان

2 چرا ز گوشهٔ عزلت، برون نمیئی چه اوفتاده که از خلق میشوی پنهان

3 کسی به جز تو، نبستست چشم روشن بین کسی به جز تو، نکردست در خرابه مکان

4 اگر بجانب شهرت گذر فتد، بینی بسی بلند بنا قصر و زرنگار ایوان

5 چرا ز فکرت باطل، نژند داری دل چرا بملک سیاهی، سیه کنی وجدان

6 ز طائران جهان دیده، رسم و راه آموز ببین چگونه بسر میبرند وقت و زمان

7 اگر که همچو منت، میل برتری باشد گهت بدست نشانند و گاه بر دامان

8 مرا نگر، چه نکو رای و نغز گفتارم ترا ضمیر، بداندیش و الکنست زبان

9 بما، هماره شکر داده‌اند، نوبت چاشت نخورده‌ایم بسان تو هیچگه غم دان

10 بزیر پر، چو تو سر بی سبب نهان نکنیم زنیم در چمنی تازه، هر نفس جولان

11 بهل، که عمر تلف کردنست تنهائی ندیم سرو و گل و سبزه باش در بستان

12 بپوش چشم ز بیغوله، نیستی رهزن بشوی گرد سیاهی ز دل، نه ای شیطان

13 نه با خبر ز بهاری، نه آگهی ز خریف چو مرده‌ای بزمستان و فصل تابستان

14 بکنج غار، مخز همچو گرگ بی چنگال گرسنه خواب مکن، چون شغال بی دندان

15 به موش مرده، میالای پنجه و منقار بزرگ باش و میاموز خصلت دونان

16 بروزگار جوانیت، ماتم پیری است سیه دلی چو تو، هرگز نداشت بخت جوان

17 جهان به خویشتن ایدوست خیره سخت مگیر که کار سخت، ز کارآگهی شدست آسان

18 برو به سیر گهی تازه، صبحگاهی خوش بیا به خانهٔ ما، باش یکشبی مهمان

19 تو چشم عقل ببستی، که در چه افتادی تو بد شدی، که شدند از تو خوبتر دگران

20 فضیلت و هنر، ای بی هنر، نمود مرا جلیس بزم بزرگان و همسر شاهان

21 مرا ز عاج و زر و سیم، ساختند قفس گهم بخانه نگهداشتند و گه به دکان

22 ز خویش، بی سبب ای تیره دل چه میکاهی کمال جوی و سعادت، چه خواهی از نقصان

23 همیشه می نتوان رفت بیخود و فارغ هماره می‌نتوان زیست غمگن و حیران

24 ز ناله‌های غم افزای خویش، جان مخراش ز سوک بیگه خود، خلق را مکن گریان

25 ز بانگ زشت تو، بس آرزو که گشت تباه ز بانگ زشت تو، بس آرزو که گشت تباه

26 چو طوطیان، چه سخن گفتی و شنیدی، هین چو بلبلان، بکدامین چمن پریدی، هان

27 جواب داد که بر خیره، شوم خوانندم ز من بکس نرسیدست هیچگونه زیان

28 عجب مدار، گرم شوق سیر گلشن نیست تفاوتیست میان من و دگر مرغان

29 سمند دولت گیتی که جانب همه تاخت ز ما گذشت چو برق و نگه نداشت عنان

30 خوشست نغمهٔ مرغی بساحت چمنی ولی نه بوم سیه روز، مرغکی خوشخوان

31 فروغ چهر گل، آن به که بلبلان بینند برای همچو منی، شوره‌زار شد شایان

32 هر آنکسی که تو را پیک نیکبختی گشت نداد دیدهٔ ما را نصیب، جز پیکان

33 بسوخت خانهٔ ما زاتش حوادث چرخ نه مردمیست ز همسایه خواستن تاوان

34 نکرد رهرو عاقل، بهر گذر گه خواب نچید طائر آگاه، چینه از هر خوان

35 چه سود صحبت شاهان، چو نیست آزادی چرا دهیم گرانمایه وقت را ارزان

36 به رنج گوشه نشینی و فقر، تن دادن به از پریدن بیگاه و داشتن غم جان

37 قفس نه جز قفس است، ار چه سیم و زر باشد که صحن تنگ همانست و بام تنگ همان

38 در آشیانهٔ ویران خویش خرسندیم چه خوشدلیست در آباد دیدن زندان

39 هزار نکته بما گفت شبرو گردون چه غم، بچشم تو گر بیهشیم یا نادان

40 بنزد آنکه چو من دوستدار تاریکیست تفاوتی نکند روز تیره و رخشان

41 مرا ز صحبت بیگانگان ملال آید بمیهمانیم ای دوست، هیچگاه مخوان

42 تو خود، گهی بچمن خسب و گه بسبزه خرام که بوم را نه ازین خوشدلی بود، نه از آن

43 بعهد و یکدلی مردم، اعتباری نیست که همچو دور جهان، سست عهد بود انسان

44 ز راه تجربه، گر هفته‌ای سکوت کنی نه خواجه ماند و بانو، نه شکر و انبان

45 بجوی و جر بکنندت بصد جفا پر و بال برهگذر بکشندت بصد ستم، طفلان

46 نه جغد رست و نه طوطی، چو شد قضا شاهین نه زشت ماند و نه زیبا، چو راز گشت عیان

47 طبیب دهر نیاموخت جز ستم، پروین بدرد کشت و حدیثی نگفت از درمان