هرچه از سنایی غزنوی حدیقة الحقیقه و شریعة الطریقه 2

1 هرچه در زیر چرخ نیک و بدند خوشه‌چینان خرمن خردند

2 چون درآمد ز بارگاه ازل شد بدو راست کار علم و عمل

3 هم کلیدِ امور در دستش هم ره امر بسته در هستش

4 مایهٔ نیک و سایهٔ بد اوست سبب بود و هست و باشد اوست

5 در حروفی که پردهٔ نقلست آخر شرع اول عقلست

6 از برای صلاحِ دولت و دین چشم عقل اوّلیست آخر بین

7 مر ترا عقل جمله بنماید آنچه رفت آنچه هست و آنچ آید

8 سخن عقل صوت و حرفی نیست زآنکه تاریکی از شگرفی نیست

9 هرکجا نطق عقل بر زد دم حرف و آواز در خزد به عدم

10 عقل هم گوهر است و هم کانست هم رسولست و هم نگهبانست

11 خشک بندی ندید نیکوتر هیچ خاموش ازو سخن‌گوتر

12 جسم را جان و بردباری ده نفس را علم بخش و یاری ده

13 نه ز روی فسون و افسانه سخنی گویمت حکیمانه

14 مشرق و مغربی که عقل تراست فوق نی تحت نی و نی چپ و راست

15 مشرق آفتاب عقلِ ازل مغرب او خدای عزّ وجل

16 دور بینی شناسد این معنی کز خرد همچو جهل بر در نی

17 کاندرین منزل فریب و هوس هست بهر شکست بند و قفس

18 عقل در منزل ازل ز اوّل آخرش اوّلست همچو ازل

19 که برین روی پشت دین آمد آن چنان بود وین چنین آمد

20 زان درین بارگاه انده و غم از پی شادی بنی آدم

21 علّت فهم و وهم و هوش آمد که برهنه برهنه‌پوش آمد

22 غیب را بهر دولت دو سرای گاه پوشیده گه صریح‌نمای

23 شده بی‌هیچ عیب و ریب و شکی عقل و معقول و عاقل این سه یکی

24 عقل در راهِ حق دلیل تو بس عقل هر جایگه خلیل تو بس

25 چنگ در زن به عقل تا برهی ورنه گردی به هر رهی چو رهی

26 کن مکن در پذیرد از فرمان پس به جان گوید این بکن مکن آن

27 خوانده از قدر صایبان عرب ذات او را مدبّر الاقرب

28 عقل فعال نام او کرده پنج حس را غلام او کرده

29 حس و اَطباع خوانده او را میر نَفْس کلّی ورا بسان وزیر

30 فیض او نقشهای جافی شوی فعل او نفسهای صافی جوی

31 فیض او در صفا سکینهٔ روح فضل او در وفا سفینهٔ نوح

32 از پی مصلحت نه بهر هوس بیشتر میل او بود به دو کس

33 یا به تأیید خسرو عادل یا به توحید عالم عامل

34 ارچه او جوهر این دو کس عرضند لیکن او را متابع غرضند

35 بر مجرد رعایتش بیش است بر خلیفت عنایتش بیش است

36 زانکه بی این دو ملک و دین نبود هرکجا آن نباشد این نبود

37 انس دارد همیشه با زهّاد زانکه زهّاد برتر از عبّاد

38 جوهری همچو عقل باید و بس کز پی نفس کم زند چو نفس

39 وارث رسم شرع و دین باشد از ازل تا ابد چنین باشد

40 زیرکان را در این سرای کهن هیچ غمخواره‌ای مدان چو سخن

41 عقل را گر سوی تو هست قرار جان حکمت فزای را مگذار

42 از جهالت ترا رهاند عقل به حقیقت ترا رساند عقل

43 مر ترا عقل دستگیر بس است عقل راه ترا خفیر بس است

44 عقل مر نفس را دهد پیغام کای ز من مر ترا درود و سلام

45 هرکه مر عقل را بینبوید از حدیثش همه نکت روید

46 مرد عاقل همیشه تندارست مرد جاهل ذلیل و غمخوارست

47 دل جاهل ز طمع باشد پُر طمع از مال خلق جمله ببُر

48 آز خود را به زیر پای درآر عقل را جوی و جهل را بگذار

49 آز چون اژدهاست مردم خوار تا نداری تو آز خود را خوار

50 آز مانند خوک و خرس شناس آز بگذار و از کسی مهراس

51 سینهٔ تو درین هوس دایم چون سرابست و وهم ازو هایم