چو داد اندیشه جادو دماغم از نظامی گنجوی خمسه 120

1 چو داد اندیشه جادو دماغم ز چشم افسای این لعبت فراغم

2 ز هر عقلی مبارک بادم آمد طریق العقل واحد یادم آمد

3 شکایت گونه‌ای می‌کردم از بخت که در بازو کمانی داشتم سخت

4 بسی تیر از کمان افکنده بودم نشد بر هیچ کاغذ کازمودم

5 شکایت چون برانگیزد خروشی نماند بی‌بها گوهر فروشی

6 چنین مهدی که ماهش در نقابست ز مه بگذر سخن در آفتابست

7 خریدندش به چندان دلپسندی رساندندش به چرخ از سربلندی

8 پذیرفتند چندان ملک و مالم که باور کردنش آمد محالم

9 بسی چینی نورد نابریده بجز مشک از هوا گردی ندیده

10 همان ختلی خرام خسروانی سر افسار زر و طوق کیانی

11 به شریفم حدیث از گنج می‌رفت غلام از ده کنیز از پنج می‌رفت

12 پذیرشها نگر در کار چون ماند ستورم چون سقط شد بار چون ماند

13 پذیرنده چگونه رخت برداشت زمین کشته را ندروده بگذاشت

14 بدین افسوس می خوردم دریغی ز دم بر خویشتن چون شمع تیغی

15 که ناگه پیکی آمد نامه در دست به تعجیلم درودی داد و بنشست

16 که سی روزه سفر کن کاینک از راه به سی فرسنگی آمد موکب شاه

17 ترا خواهد که بیند روزکی چند کلید خویش را مگذار در بند

18 مثالم داد کاین توقیع شاهست همه شحنه همه تعویذ را هست

19 مثال شاه را بر سر نهادم سه جا بوسیدم و سر بر گشادم

20 فرو خواندم مر آن فرمان به فرهنگ کلیدم ز آهن آمد آهن از سنگ

21 به عزم خدمت شه جستم از جای در آوردم به پشت بارگی پای

22 برون راندم سوی صحرا شتابان گرفته رقص در کوه و بیابان

23 ز گوران تک ربودم در دویدن گرو بردم ز مرغان در پریدن

24 ز رقص ره نمی‌شد طبع سیرم ز من رقاص‌تر مرکب بزیرم

25 همه ره سجده می‌بردم قلم‌وار به تارک راه می‌رفتم چو پرگار

26 به هر منزل کزان ره می‌بردم دعای دولت شه می‌شنیدم

27 بهر چشمه که آبی تازه خوردم بشکر شه دعائی تازه کردم

28 نسیم دولت از هر کوه ورودی ز لطف شاه می‌دادم درودی

29 ز مشگین بوی آن حضرت بهرگام زمین در زیر من چون عنبر خام

30 چو بر خود رنج ره کوتاه کردم زمین بوس بساط شاه کردم

31 درون شد قاصد و شه را خبر کرد که چشمه بر لب دریا گذر کرد

32 برون آمد ز درگه حاجب خاص ز دریا داد گوهرها به غواص

33 مرا در بزمگاه شاه بردند عطارد را به برج ماه بردند

34 نشسته شاه چون تابنده خورشید به تاج کیقباد و تخت جمشید

35 زمین بوسش فلک را تشنه کرده مه از سرهنگ پاسش دشنه خورده

36 شکوه تاجش از فر جهانگیر فکنده قیروان را جامه در قیر

37 طرف‌داران ز سقسین تا سمرقند به نوبتگاه درگاهش کمربند

38 درش بر حمل کشورها گشاده همه در حمل بر حمل ایستاده

39 به دریا ماند موج نیل رنگش که در دل بود هم در هم نهنگش

40 سر تاج قزلشاه از سر تخت نهاده تاج دولت بر سر بخت

41 بهشتی بزمش از بزم بهشتی ز حوضکهای می پر کرده کشتی

42 کف رادش به هر کس داده بهری گهی شهری و گاهی حمل شهری

43 ز تیغ تنگ چشمان حصاری قدر خان را در آن در تنگباری

44 خروش ارغنون و ناله چنگ رسانیده به چرخ زهره آهنگ

45 به ریشم زن نواها بر کشیده بریشم پوش پیراهن دریده

46 نواها مختلف در پرده‌سازی نوازش متفق در جان نوازی

47 غزلهای نظامی را غزالان زده بر زخمهای چنگ نالان

48 گرفته ساقیان می بر کف دست شهنشه خورده می بدخواه شه مست

49 چو دادندش خبر کامد نظامی فزودش شادیی بر شادکامی

50 شکوه زهد من بر من نگهداشت نه زان پشمی که زاهد در کله داشت

51 بفرمود از میان می بر گرفتن مدارای مرا پی بر گرفتن

52 به خدمت ساقیان را داشت در بند به سجده مطربان را کرد خرسند

53 اشارت کرد کاین یک روز تا شام نظامی را شویم از رود و از جام

54 نوای نظم او خوشتر ز رود است سراسر قولهای او سرود است

55 چو خضر آمد ز باده سر بتابیم که آب زندگی با خضر یابیم

56 پس آنکه حاجب خاص آمد و گفت درای ای طاق با هر دانشی جفت

57 درون رفتم تنی لرزنده چون بید چو ذره کو گراید سوی خورشید

58 سر خود همچنان بر گردن خویش سرافکنده فکنده هر دو در پیش

59 بدان تا بوسم او را چون زمین پای چو دیدم آسمان برخاست از جای

60 گرفتم در کنار از دل نوازی به موری چون سلیمان کرد بازی

61 من از تمکین او جوشی گرفتم دو عالم را در آغوشی گرفتم

62 چو بر پای ایستادم گفت بنشین به سوگندم نشاند این منزلت بین

63 قیام خدمتش را نقش بستم چو گفت اقبال او بنشین نشستم

64 سخن گفتم چو دولت وقت می‌دید سخنهائی که دولت می‌پسندید

65 از آن بذله که رضوانش پسندد زبانی گر به گوش آرد بخندد

66 نصیحتها که شاهان را بشاید وصیتها کز او درها گشاید

67 بسی پالودهای زعفرانی به شکر خندشان دادم نهانی

68 گهی چون ابرشان گریه گشادم گهی چو گل نشاط خنده دادم

69 چنان گفتم که شاه احسنت می‌گفت خرد بیدار می‌شد جهل می‌خفت

70 سماعم ساقیان را کرده مدهوش مغنی را شه دستان فراموش

71 در آمد راوی و بر خواند چون در ثنائی کان بساز از گنج شد پر

72 حدیثم را چو خسرو گوش می‌کرد ز شیرینی دهن پر نوش می‌کرد

73 حکایت چون به شیرینی در آمد حدیث خسرو و شیرین بر آمد

74 شهنشه دست بر دوشم نهاده ز تحسین حلقه در گوشم نهاده

75 شکر ریزان همی کرد از عنایت حدیث خسرو و شیرین حکایت

76 که گوهربند بنیادی نهادی در آن صنعت سخن را داد دادی

77 گزارشهای بی‌اندازه کردی بدان تاریخ ما را تازه کردی

78 نه گل دارد بدین تری هوائی نه بلبل زین نوآئین تر نوائی

79 گشاده خواندن او بیت بر بیت رگ مفاوج را چون روغن زیت

80 ز طلق اندودگی کامد حریرش هم آتش دایه شد هم ز مهریرش

81 چه حلوا کرده‌ای در جوش این جیش که هر کو می‌خورد می‌گوید العیش

82 در آن پالوده پالوده چون شیر ز شیرینی نکردی هیچ تقصیر

83 عروسی را بدان شیرین سواری که بودش برقع شیرین عماری

84 چو بر دندان ما کردی حلالش چه دندان مزد شد با زلف و خالش

85 ترا هم بر من و هم بر برادر معاشی فرض شد چون شیر مادر

86 برادر کو شهنشاه جهان بود جهان را هم ملک هم پهلوان بود

87 بدان نامه که بردی سالها رنج چه دادت دست مزد از گوهر و گنج

88 شنیدم قرعه‌ای زد بر خلاصت دو پاره ده نوشت از ملک خاصت

89 چه گوئی آن دهت دادند یا نه مثال ده فرستادند یانه

90 چو دانستم که خواهد فیض دریا که گردد کار بازرگان مهیا

91 همان خاک خراب آباد گردد به بند افتاده‌ای آزاد گردد

92 دعای تازه‌ای خواندم چو بختش به گوهر بر گرفتم پای تختش

93 چو بر خواندم دعای دولت شاه ز بازیهای چرخش کردم آگاه

94 که من یاقوت این تاج مکلل نه از بهر بها بر بستم اول

95 دری دیدم به کیوان بر کشیده به بی‌مثلی جهان مثلش ندیده

96 برو نقشی نوشتم تا بماند دهد بر من در ودی آنکه خواند

97 مرا مقصود ازین شیرین فسانه دعای خسروان آمد بهانه

98 چو شکر خسرو آمد بر زبانم فسون شکر و شیرین چه خوانم

99 بلی شاه سعید از خاص خویشم پذیرفت آنچه فرمودی ز پیشم

100 چو بحر عمر او کشتی روان کرد مرا نه جمله عالم را زیان کرد

101 ولی چون هست شاهی چون تو بر جای همان شهزادگان کشور آرای

102 از آن پذرفتهای رغبت‌انگیز دگرباره شود بازار من تیز

103 پذیرفت آن دعا و حمد را شاه به اخلاصی که بود از دل بدو راه

104 چو خو با حمد و با اخلاص من کرد ده حدونیان را خص من کرد

105 به مملوکی خطی دادم مسلسل به توقیع قزلشاهی مسجل

106 که شد بخشیده این ده بر تمامی ز ما برزاد برزاد نظامی

107 به ملک طلق دادم بی‌غرامت به طلقی ملک او شد تا قیامت

108 کسی کاین راستی را نیست باور منش خصم و خدایش باد داور

109 اگر طعنی زند بر وی خسیسی بجز وحشت مباد او را انیسی

110 به لعنت باد تا باشد زمانه تبارش تیر لعنت را نشانه

111 چو کار افتاده‌ای را کار شد راست در گنجینه بگشاد و براراست

112 درونم را به تأیید الهی برونم را به خلعت‌های شاهی

113 چو از تشریف خود منشوریم داد به طاعت گاه خود دستوریم داد

114 شدم نزدیک شه با بخت مسعود وزو باز آمدم با تخت محمود

115 چنان رفتم که سوی کعبه حجاج چنان باز آمدم کاحمد ز معراج

116 شنیدم حاسدی زانها که دانی که دزد کیسه بر باشد نهانی

117 به یوسف صورتی گرگی همی زاد به لوزینه درون الماس می‌داد

118 که‌ای گیتی نگشته حق شناست ز بهر چیست چندینی سپاست

119 عروسی کاسمان بوسید پایش دهی ویرانه باشد رو نمایش؟

120 دهی و آنگه چه ده چون کوره تنگ که باشد طول و عرضش نیم فرسنگ

121 ندارد دخل و خرجش کیسه‌پرداز سوادش نیم کار ملک ابخاز

122 چنین دادم جواب حاسد خویش که نعمت خواره را کفران میندیش

123 چرا می‌باید ای سالوک نقاب در آن ویرانه افتادن چو مهتاب

124 بحمد من نگر حمدونیان چیست که یک حمد اینچنین به کانچنان بیست

125 اگر بینی در آن ده کار و کشتی مرا در هر سخن بینی بهشتی

126 گر او دارد ز دانه خوشه پر من آرم خوشه خوشه دانه در

127 گر او را ز ابر فیض آب فراتست مرا در فیض لب آب حیاتست

128 گر او را بیشه‌ای با استواریست مرا صد بیشه از عود قماریست

129 سپاس من نه از وجه منالست بدان وجهست کاین وجهی حلالست

130 و گر دارد خرابی سوی او راه خراب آباد کن بس دولت شاه

131 ز خرواری صدف یک دانه در به زلال اندک از طوفان پر به

132 نه این ده شاه عالم رای آن داشت که ده بخشد چو خدمت جای آن داشت

133 ولی چون ملک خرسندیم را دید ولایت در خور خواهنده بخشید

134 چو من خرسندم و بخشنده خشنود تو نقد بوالفضولی خرج کن زود