۲۸- سورة القصص- مکیة در کشف الاسرار و عدة الابرار رشیدالدین میبدی
قوله تعالی وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الْغَرْبِیِّ یعنی بجانب الوادی الغربی، و کان مقام موسی بالطور، اذ اللَّه عزّ و جلّ یکلّمه بجانب الغربی حیث تغرب الشّمس و القمر و النّجوم، موسی (ع) در وادی مقدس بر کوه بود که اللَّه تعالی با وی سخن گفت بجانب غرب ایستاده یعنی که آن کوه از آن وادی بجانب مغرب بود. آنجا که فروشدن آفتاب و ماه و ستارگان بود و آن کوه را غربی الجبل میگفتند. و روا باشد که غربی صفت وادی باشد یعنی که آن وادی سوی مغرب بود. إِذْ قَضَیْنا إِلی مُوسَی الْأَمْرَ یعنی کلّمنا موسی و فرغنا الیه ممّا اردنا تعریفه و ایصاه: مقاتل گفت: إِذْ قَضَیْنا إِلی مُوسَی الْأَمْرَ یعنی اذ عهدنا الی موسی الرّسالة لیلة الجمعة الی فرعون و قومه. باین قول جانب غربی قدم‌گاه موسی است لیلة النّار، آن شب که آتش دید و رسالت و نبوّت یافت. و قیل: إِذْ قَضَیْنا إِلی مُوسَی الْأَمْرَ یعنی قضینا هلاک فرعون فی الماء، باین قول جانب غربی دریا است یعنی ما کنت بجانب الغربیّ من البحر. و گفته‌اند قضا اینجا بمعنی وصایت است چنان که در سوره بنی اسرائیل گفت: وَ قَضی رَبُّکَ ای وصیّ ربک أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ ، وَ ما کُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِینَ ای من الحاضرین، فی ذلک المکان و من الشّاهدین لتلک الحالة، فاخبرناک به لیکون ذلک معجزة لک. ,
وَ لکِنَّا أَنْشَأْنا قُرُوناً ای بعد موسی فَتَطاوَلَ عَلَیْهِمُ الْعُمُرُ و فترت النّبوة و کاد یلحق تلک الاخبار وهن و لحق کثیرا منها التّحریف، و تمام الکلام مضمر، تقدیره: فارسلناک مجدّدا لتلک الاخبار و ممیّزا للحقّ ممّا اختلف فیه رحمة منّا لقومک. ,
و قیل معناه وَ ما کُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِینَ فی ذلک الزّمان و کان بینک و بین موسی قرون تطاولت اعمارهم و انت تخبر الآن عن تلک الاحوال اخبار مشاهدة و عیان بایحائنا الیک معجزة لک. و قیل ما کنت هناک یا محمد حین ناظرنا موسی فی امرک و کلّمناه فی معناک حتّی قال اجعلنی من امّته لثنائنا علیک.... وَ ما کُنْتَ ثاوِیاً فِی أَهْلِ مَدْیَنَ ای مقیما فیهم تَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِنا وَ لکِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ ارسلناک فی آخر الزّمان الی الخلق اجمعین. یا محمد تو در اهل مدین مقیم نبودی تا آیات ما بر ایشان خواندی لیکن ترا بآخر الزّمان بخلق فرستادیم تا عالمیان همه امّت تو باشند. قال مقاتل معناه لم تشهد اهل مدین فتقرأه علی اهل مکه امرهم وَ لکِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ ای ارسلناک الی اهل مکه لتخبرهم بأمر مدین فیکون ذلک معجزة لک. یا محمد تو اهل مدین را برأی العین ندیدی تا قصّه ایشان از عیان خبر دهی اهل مکه را، لکن ترا برسالت باهل مکه فرستادیم تا از وحی ما قصّه ایشان گویی و ترا آن معجزه باشد. ,
وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الطُّورِ ای بناحیة من الجبل الّذی کَلَّمَ اللَّهُ علیه مُوسی تَکْلِیماً. إِذْ نادَیْنا موسی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ و قیل اذ نادینا موسی ثانیا حین اختار قومه سبعین رجلا لمیقاتنا. و قیل اذ نادینا موسی بقولنا رَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ الی قوله: الْمُفْلِحُونَ. و قیل اذ نادیناه یعنی امّة احمد و ذلک حین سأله موسی ان یسمعه اصواتهم اشتاق موسی الیهم و ودّ ان یقف علی کثرتهم فاجابوه عزّ و جلّ ملبّین. قال وهب قال موسی یا ربّ ارنی محمدا قال انّک لن تصل الی ذلک و ان شئت نادیت امّته فاسمعک اصواتهم. قال بلی یا ربّ. فقال اللَّه تعالی: یا امة احمد قد اجبتکم من قبل ان تدعونی و اعطیتکم قبل ان تسألونی. و روی عن النّبی (ص) فی قول اللَّه عزّ و جل: وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ الطُّورِ إِذْ نادَیْنا قال کتب اللَّه عزّ و جل کتابا قبل ان یخلق الخلق بالفی عام فی ورقة آس. ثمّ وضعها علی العرش ثمّ نادی یا امّة محمد انّ رحمتی سبقت غضبی اعطیتکم قبل ان تسألونی و غفرت لکم قبل ان تستغفرونی من لقینی منکم یشهد ان لا اله الّا اللَّه و ان محمدا عبدی و رسولی ادخلته الجنّة وَ لکِنْ رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ ای لکن ارسالنا ایّاک فی هذه الامّة کان رحمة من ربّک لتنذر قوما لم یأتهم رسول من قبلک لکی یتذکّروا فیهتدوا بهذا القران الی طریق رشدهم وَ لَوْ لا أَنْ تُصِیبَهُمْ مُصِیبَةٌ این کنایت از کفره قریش است و مصیبت آنجا عذاب و نقمت است و جواب این سخن محذوف است چنان که در نوبت اوّل گفتیم معناه وَ لَوْ لا أَنْ تُصِیبَهُمْ مُصِیبَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ فَیَقُولُوا رَبَّنا لَوْ لا أَرْسَلْتَ إِلَیْنا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ وَ نَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لارسلنا علیهم العذاب قبل ان تأتیهم. و قیل معناه لو لا انّه اذا اصابتهم مصیبة فی الآخرة فیقولون ربّنا هلّا أَرْسَلْتَ إِلَیْنا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ وَ نَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ما ارسلناک الیهم رسولا و لکنّا بعثناک الیهم مبالغة فی الزام الحجّة و قطع المعذرة لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللَّهِ حُجَّةٌ بعد الرّسل. ,
1 قوله تعالی: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ بنام خداوند فراخ بخشایش مهربان. طسم (۱)
تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ (۲) این آیتهای نامه روشن پیداست. ,
نَتْلُوا عَلَیْکَ میخوانیم بر تو مِنْ نَبَإِ مُوسی وَ فِرْعَوْنَ از خبر و کار موسی و فرعون بِالْحَقِّ براستی لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (۳) گروهی را که بگروند. ,
إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِی الْأَرْضِ فرعون از اندازه خویش بر شد در زمین وَ جَعَلَ أَهْلَها شِیَعاً و مردمان را گروه گروه کرد یَسْتَضْعِفُ طائِفَةً مِنْهُمْ زبون گرفت گروهی ازیشان یُذَبِّحُ أَبْناءَهُمْ گلوی پسران ایشان می‌برید. وَ یَسْتَحْیِی نِساءَهُمْ و دختران ایشان را زنده می‌گذاشت إِنَّهُ کانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ (۴) که او از بدکاران و تباه‌کاران بود. ,