فرخی از سیستان بود پسر از نظامی عروضی چرمقاله 6

فرخی از سیستان بود پسر جولوغ غلام امیر خلف بانو. ,

طبعی بغایت نیکو داشت و شعر خوش گفتی و چنگ تر زدی ,

و خدمت دهقانی کردی از دهاقین سیستان ,

و این دهقان او را هر سال دویست کیل پنج منی غله دادی و صد درم سیم نوحی. ,

او را تمام بودی. ,

اما زنی خواست هم از موالی خلف و خرجش بیشتر افتاد و دبه و زنبیل درافزود. ,

فرخی بی برگ ماند. ,

و در سیستان کسی دیگر نبود مگر امراء ایشان. ,

فرخی قصه به دهقان برداشت که مرا خرج بیشتر شده است چه شود که دهقان از آنجا که کرم اوست غلهٔ من سیصد کیل کند و سیم صد و پنجاه درم تا مگر با خرج من برابر شود. ,

دهقان بر پشت قصه توقیع کرد که این قدر از تو دریغ نیست و افزون از این را روی نیست. ,

فرخی چون بشنید مأیوس گشت و از صادر و وارد استخبار میکرد که در اطراف و اکناف عالم نشان ممدوحی شنود تا روی بدو آرد. باشد که اصابتی یابد. ,

تا خبر کردند او را از امیر ابوالمظفر چغانی بچغانیان که این نوع را تربیت میکند و این جماعت را صله و جایزهٔ فاخر همی دهد و امروز از ملوک عصر و امراء وقت درین باب او را یار نیست. قصیده‌ای بگفت و عزیمت آن جانب کرد. ,

13 با کاروان حله برفتم ز سیستان با حلهٔ تنیده ز دل بافته ز جان

الحق نیکو قصیده‌ایست و در او وصف شعر کرده است در غایت نیکوئی و مدح خود بی نظیر است. ,

پس برگی بساخت و روی به چغانیان نهاد. ,

و چون به حضرت چغانیان رسید بهارگاه بود و امیر به داغگاه و شنیدم که هجده هزار مادیان زهی داشت هر یکی را کره‌ای در دنبال و هر سال برفتی و کرگان داغ فرمودی ,

و عمید اسعد که کدخدای امیر بود به حضرت بود و نزلی راست میکرد تا در پی امیر برد. ,

فرخی به نزدیک او رفت و او را قصیده‌ای خواند و شعر امیر بر او عرضه کرد. ,

خواجه عمید اسعد مردی فاضل بود و شاعر دوست، شعر فرخی را شعری دید تر و عذب خوش و استادانه. فرخی را سگزیی دید بی اندام جبه‌ای پیش و پس چاک پوشیده، دستاری بزرگ سگزی‌وار در سر و پای و کفش بس ناخوش و شعری در آسمان هفتم! ,

هیچ باور نکرد که این شعر آن سگزی را شاید بود. ,

بر سبیل امتحان گفت: ,

امیر به داغگاه است و من می‌روم پیش او و تو را با خود ببرم به داغگاه که داغگاه عظیم خوش جایی است، جهانی در جهانی سبزه بینی، پر خیمه و چراغ چون ستاره از هر یکی آواز رود می آید و حریفان در هم نشسته و شراب همی‌نوشند و عشرت همی‌کنند و به درگاه امیر آتشی افروخته چند کوهی و کرگان را داغ همی کنند و پادشاه شراب در دست و کمند در دست دیگر شراب میخورد و اسب می بخشد. قصیده‌ای گوی لائق وقت و صفت داغگاه کن تا تو را پیش امیر برم. ,

فرخی آن شب برفت و قصیده‌ای پرداخت سخت نیکو و بامداد در پیش خواجه عمید اسعد آورد و آن قصیده این است: ,

24 چون پرند نیلگون بر روی پوشد مرغزار پرنیان هفت رنگ اندر سر آرد کوهسار

25 خاک را چون ناف آهو مشک زاید بی قیاس بید را چون پر طوطی برگ روید بی شمار

26 دوش وقت صبحدم بوی بهار آورد باد حبذا باد شمال و خرما بوی بهار

27 باد گویی مشک سوده دارد اندر آستین باغ گویی لعبتان جلوه دارد بر کنار

28 نسترن لؤلوی بیضا دارد اندر مرسله ارغوان لعل بدخشی دارد اندر گوشوار

29 تا برآمد جامهای سرخ مل بر شاخ گل پنجه‌های دست مردم سر فرو کرد از چنار

30 باغ بوقلمون لباس و شاخ بوقلمون نمای آب مروارید گون و ابر مروارید بار

31 راست پنداری که خلعتهای رنگین یافتند باغهای پر نگار از داغگاه شهریار

32 داغگاه شهریار اکنون چنان خرم بود کاندر او از خرمی خیره بماند روزگار

33 سبزه اندر سبزه بینی چون سپهر اندر سپهر خیمه اندر خیمه چون سیمین حصار اندر حصار

34 هر کجا خیمه است خفته عاشقی با دوست مست هر کجا سبزه است شادان یاری از دیدار یار

35 سبزه‌ها با بانگ چنگ مطربان چرب دست خیمه‌ها با بانگ نوش ساقیان می گسار

36 عاشقان بوس و کنار و نیکوان ناز و عتاب مطربان رود و سرود و خفتگان خواب و خمار

37 بر در پرده سرای خسرو پیروز بخت از پی داغ آتشی افروخته خورشید‌وار

38 بر کشیده آتشی چون مطرد دیبای زرد گرم چون طبع جوان و زرد چون زر عیار

39 داغها چون شاخهای بسد یاقوت رنگ هر یکی چون نار دانه گشته اندر زیر نار

40 ریدکان خواب نادیده مصاف اندر مصاف مرکبان داغ ناکرده قطار اندر قطار

41 خسرو فرخ سیر بر بارهٔ دریا گذر با کمند اندر میان دشت چون اسفندیار

42 همچو زلف نیکوان مورد گیسو تاب خورد همچو عهد دوستان سال خورده استوار

43 میر عادل بوالمظفر شاه با پیوستگان شادمان و شاد خوار و کامران و کامکار

44 هر که را اندر کمند شست بازی در فکند گشت نامش بر سرین و شانه و رویش نگار

45 هر چه زین سو داغ کرد از سوی دیگر هدیه داد شاعران را با لگام و زائران را با فسار

چون خواجه عمید اسعد این قصیده بشنید حیران فروماند که هرگز مثل آن به گوش او فرو نشده بود. ,

جملهٔ کار ها فرو گذاشت و فرخی را برنشاند و روی به امیر نهاد و آفتاب زرد پیش امیر آمد و گفت: ,

ای خداوند تو را شاعری آورده‌ام که تا دقیقی روی در نقاب خاک کشیده است کس مثل او ندیده است. ,

و حکایت کرد آنچه رفته بود پس امیر فرخی را بار داد. چون درآمد خدمت کرد. امیر دست داد و جای نیکو نامزد کرد و بپرسید و بنواختش و به عاطفت خویش امیدوارش گردانید و چون شراب دوری چند درگذشت فرخی برخاست و به آواز حزین و خوش این قصیده بخواند که ,

50 با کاروان حله برفتم ز سیستان چون تمام برخواند امیر شعر شناس بود و نیز شعر گفتی از این قصیده بسیار شگفتیها نمود.

عمید اسعد گفت: ,

ای خداوند باش تا بهتر بینی. ,

پس فرخی خاموش گشت و دم در کشید تا غایت مستی امیر. پس برخاست و آن قصیدهٔ داغگاه برخواند. ,

امیر حیرت آورد پس در آن حیرت روی به فرخی آورد و گفت: ,

هزار سر کره آوردند همه روی سپید و چهار دست و پای سپید ختلی راه تراست تو مردی سگزی و عیاری چندانکه بتوانی گرفت بگیر تو را باشد. ,

فرخی را شراب تمام دریافته بود و اثر کرده بیرون آمد و زود دستار از سر فرو گرفت خویشتن را در میان فسیله افکند و یک گله در پیش کرد و بدان روی دشت برد و بسیار بر چپ و راست و از هر طرف بدوانید که یکی نتوانست گرفت. آخر الامر رباطی ویران بر کنار لشکرگاه پدید آمد. کرگان در آن رباط شدند. فرخی بغایت مانده شده بود. در دهلیز رباط دستار زیر سر نهاد و حالی در خواب شد از غایت مستی و ماندگی. کرگان را بشمردند چهل و دو سر بودند رفتند و احوال با امیر بگفتند. ,

امیر بسیار بخندید و شگفتیها نمود و گفت: ,

مردی مقبل است کار او بالا گیرد او را و کرگان را نگاه دارید و چون او بیدار شود مرا بیدار کنید. ,

مثال پادشاه را امتثال کردند. دیگر روز بطلوع آفتاب فرخی برخاست و امیر خود برخاسته بود و نماز کرده. بار داد و فرخی را بنواخت و آن کرگان را بکسان او سپردند و فرخی را اسب با ساخت خاصه فرمود و دو خیمه و سه استر و پنج سر برده و جامهٔ پوشیدنی و گستردنی. ,

و کار فرخی در خدمت او عالی شد و تجملی تمام ساخت. ,

پس به خدمت سلطان یمین الدوله محمود رفت و چون سلطان محمود او را متجمل دید به همان چشم در او نگریست و کارش بدانجا رسید که تا بیست غلام سیمین کمر از پس او برنشستندی و السلام. ,