دی چون بشکست شهنشاه از انوری ابیوردی قصیده 78

1 دی چون بشکست شهنشاه فلک نوبت بار وز سراپردهٔ شب گرد جهان کرد حصار

2 روی بنمود مه عید به شکلی که کشند قوسی از زر طلی بر کره‌ای از زنگار

3 جرم او قابل و مقبولش از آن سو تاثیر سیر او فاعل و مفعولش از این سو آثار

4 گاهی از دوری خورشید همی شد فربه گه ز نزدیکی او باز همی گشت نزار

5 بر ازو بود سبک‌روح دبیری که به کلک معنی اندر ورق روح همی کرد نگار

6 سفهش غالب و چون بخت لئیمان خفته خردش کامل و چون چشم رقیبان بیدار

7 مضمر اندر سخنش هرچه قضا را مقدور مدغم اندر قلمش هرچه فلک را اسرار

8 بود بر تختهٔ او از همه نوعی آیات بود در دفتر او از همه وزنی اشعار

9 کرده در دلو برین منطقه و هیات آسان کرده در حوت بر آن ابجد و هوز دشوار

10 باز بر طارم دیگر صنمی سیم اندام به کفی بربط سغدی به دگر جام عقار

11 از تبسم لب شیرینش همی شد خسته وز اشارت رخ نیکوش همی گشت فکار

12 توامان با وتد و فاصلهٔ موسیقی هم‌نوا با وتر و زمزمهٔ موسیقار

13 حضرتی بود بر از طارم او سخت رفیع سقف او را نه ستون بود و نه دیوار به کار

14 ملکی همچو خرد عادل و هشیار درو نیک مستظهر وزو یافته خاک استظهار

15 گه تهی کرد همی دامن ابر از گوهر گاه پر کرد همی کیسهٔ کان از دینار

16 صحن و دهلیز سراپردهٔ او اوج و حضیض ادهم و اشهب گرد آخر او لیل و نهار

17 باد را دخل همی داد به وجهی ز دخان ابر را خرج همی کرد به وجهی ز بخار

18 باز میدان دگر بود درو شیردلی که ازو شیر فلک خیره شود در پیکار

19 خنجرش گردن ارواح زند روز مصاف ناوکش نامهٔ آجال برد وقت شکار

20 بی‌گنه بسته همی داشت یکی را در حبس بی‌سبب خیره همی کرد یکی را بر دار

21 خواجه‌ای بود از اینان همه برتر ز شرف مرد موسی کف و عیسی دم و یوسف دیدار

22 سایهٔ عدل پراکنده و نور احسان رایت و رایش بر هفت و شش و پنج و چهار

23 عالم غیب همی دید و نبودش دیده املی وحی همی کرد و نبودش گفتار

24 بر ازو صومعه‌ای بود و درو هندوی پیر مدت عمرش بیرون شده از حد شمار

25 در همه شغلی چون صبر شتابش اندک در همه کاری چون حلم درنگش بسیار

26 گاه می‌دوخت یکی را به کتف بر عسلی گاه می‌بست یکی را به میان بر زنار

27 عدد انجم بسیار سپهر هشتم بود چندان که برو چیره نمی‌شد مقدار

28 راست‌گویی که ز بسیاری انجم هستی در گه خواب ز بسیاری شاهان گه بار

29 مجد دین بوالحسن عمرانی آنکه به جود دل او بحر محیطست و کفش ابر بهار

30 آنکه دهرش ز قرانات فلک نارد مثل وانکه چرخش ز موالید جهان نارد یار

31 چرخ را با شرفش سنگ فتد در موزه کوه را با سخطش کیک فتد در شلوار

32 گشت بر محضر اقبال بزرگیش گواه هر دو گیتی چو قضا و قدر آورد اقرار

33 تا نشد ضامن ارزاق خلایق جودش پود یک معده طبیعت نفکند اندر تار

34 هست استیلا عدلش به کمالی که کنون باز را کبک همی طعنه زند در کهسار

35 زانکه مانند شترمرغ ندارد مخلب زانکه مانندهٔ خفاش ندارد منقار

36 تا زبان قلمش تیز فلک بگشادست عقل در کام کشیدست زبان چون سوفار

37 قلمش آنچه بدو راه نیابد طغیان خردش آنکه برو غیب نباشد دشوار

38 هست کمیت اشغال جهان را میزان هست کیفیت احکام فلک را معیار

39 شادمان باش زهی مهتر با استحقاق چشم بد دور زهی خواجهٔ بی‌استکبار

40 درگهت مقصد سادات و برو بر اعیان مجلست مرجع زوار و بدو در احرار

41 دخل مدح تو دویده ز وضیع و ز شریف خرج جود تو رسیده به صغار و به کبار

42 کنی از تقویت لطف عرض را جوهر کنی از تربیت قهر شفا را بیمار

43 باد در موقف حکم تو وزد وقت نفاذ خاک در سایهٔ حلم تو بود گاه وقار

44 تابش رای تو بیرون کند از ماه محاق کوشش عدل تو بیرون برد از خمر خمار

45 خواب امن تو چنان عام شد اکنون که نماند در جهان جز خرد و بخت تو یک تن بیدار

46 به یسار تو یمین خورد فلک گفت مترس به یمین تو دهم هرچه مرا هست یسار

47 همتت بانگ برو زد که نگهدار ادب کان یمین را ز یسار تو همی آید عار

48 تا برآورد فلک سر ز گریبان وجود جز که در دامن قدر تو نکردست قرار

49 هرکجا رایض حزم تو گران کرد رکاب بر سر توسن افلاک توان کرد فسار

50 هرکجا منع تو بگشاد در چون و چرا بر در خانهٔ تقدیر توان زد مسمار

51 گر صبا از کف دست تو وزد همچو بهار درم‌افشان دمد از شاخ برون دست چنار

52 جز فلک با کف پای تو نسودست رکاب جز عنان در کف دست تو نکردست قرار

53 خواستم گفت که خورشید به رایت ماند گفت خورشید که با او سخن من بگذار

54 در جبین همه اجرام فلک چین افتد گر فلک را به مثل حکم تو گوید که بدار

55 در بزرگی تو یک نکته بخواهم گفتن کانچنانست وگرنه ز خدایم بیزار

56 عقل اگر از سر انصاف بجوید امروز در دیار دو جهان جز تو نیابد دیار

57 ای روان کرده به هر هفت فلک بر فرمان وی روا دیده به هر شش جهت اندر بازار

58 نام من بنده به شش ماه به هر هفت اقلیم گشت مشهور کبار از تو و معروف صغار

59 گر نیرزد سخنم زحمت من ور ارزد هم بخر، نوش بر نیش بود گل بر خار

60 خاطری دارم منقاد چنانک اندر حال گویدم گیر هر آن علم که گویم که بیار

61 در ادب گرچه پیاده است چو خصمت گه عفو در سخن هست چو عقلت گه ادراک سوار

62 مرد باید چو میان بست به مداحی تو که ازو گوهر ناسفته ستاند به کنار

63 همه شب کسب جواهر کند از عالم غیب تا دگر روز کند در کف پای تو نثار

64 شعرم اینست وگر کس به ازین داند گفت گو بیار اینک ارکان و بزرگان دیار

65 حاش لله نه که من بنده همی گویم از آن که چرا پار نبود این سخنم یا پیرار

66 این هم اقبال تو می‌گوید ورنه تو بگوی کز چو من شاخ چنین میوه چرا آید بار

67 همه کس داند و آنرا نتوان شد منکر روز را بارخدایا نتوان کرد انکار

68 تا گسسته نشود رشتهٔ امروز از دی تا بریده نشود اول امسال از پار

69 باد هر سال به سال دگرت ضامن عمر باد هر روز به روز دگرت پذرفتار

70 دایم از روی بزرگی و شرف روزافزون وز تن و جان و جوانی و جهان برخوردار

71 دامن عمر تو از گرد اجل در عصمت پایهٔ جاه تو زاسیب فلک در زنهار

72 هردم اقبال نوت باد ز گردون کهن سال نو بر تو همایون و چنین سال هزار